Zeeland tijdens de Eerste Wereldoorlog

De Eerste Wereldoorlog, ook wel Grote Oorlog genoemd, was een oorlog in Europa, waarbij alle grootmachten van de wereld betrokken waren. De voornaamste tegenstanders waren de Entente (Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland) en de Centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk). Spoedig waren meer dan 50 landen bij de oorlog betrokken. 1,5 miljard mensen raakten met elkaar in oorlog, nagenoeg 80% van de wereldbevolking. De oorlog begon op 28 juli 1914 en duurde tot 11 november 1918.

België raakte betrokken in de oorlog bij de opmars van de Duitsers naar Frankrijk. Vier jaar lang grensde Zeeland aan een grenzeloze oorlog. In de provincie zijn nog veel sporen van de Eerste Wereldoorlog te vinden: in het landschap, in de steden en ook in musea en archieven. Erfgoed Zeeland ontwikkelde een educatieproject dat het voor het Zeeuwse onderwijs mogelijk maakt die sporen nader te onderzoeken.

Grenzen aan een grenzeloze oorlog: Hulst, najaar 1914 (Museum De Vier Ambachten, Hulst).

Achtergrondinformatie

Na de fatale aanslag op aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk op 28 juni 1914 ontstaat grote onrust in Europa. Eind juli dreigt een oorlog tussen twee machtsblokken. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk staan tegenover Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland. De oorlog die kort daarop uitbreekt duurt vier jaar en gaat de geschiedenis in als de Eerste Wereldoorlog.

Nederland kiest geen partij. Het is neutraal en doet er alles aan om dit zo te houden. Toch roept de regering eind juli 1914 500.000 volwassen mannen op om de grenzen te verdedigen. Ze moeten voorkomen dat Duitse soldaten Nederland binnen vallen. Een deel van de soldaten moet naar Zeeuws-Vlaanderen, want daar grenst de provincie Zeeland aan België. Vanaf begin augustus veroveren Duitse soldaten in zes weken tijd België, behalve een stukje in het zuidwesten van het land, achter de rivier de IJzer. In vier jaar tijd sneuvelen daar in de loopgraven honderdduizenden soldaten.

Zeeland ligt op nauwelijks 70 kilometer van het Belgische slagveld. Ver af, maar toch dichtbij. Aan tal van zaken is ook in Zeeland in de jaren 1914-1918 te merken dat het oorlog is: overal soldaten, honderdduizenden vluchtelingen, een dodelijke elektrische grensafsluiting, vergissingsbombardementen op Nederlands grondgebied, levendige smokkel en gebrek aan levensmiddelen.

Educatieproject

In dit digitale educatieproject voor de bovenbouw van het primair onderwijs t/m de bovenbouw van het voortgezet onderwijs gaan de leerlingen op onderzoek naar de situatie in Zeeland tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Het educatieproject bestaat uit een Prezi-presentatie en een docentenhandleiding met achtergrondinformatie en lesideeën bij de verschillende deelthema’s (bijlage).

• Lesideeën bij het thema Algemeen en Mobilisatie
• Lesideeën bij het thema Vluchtelingen
• Lesideeën bij het thema Doodendraad
• Lesideeën bij het thema Smokkel en spionage
• Lesideeën bij het thema Vliegtuigen, bommen en zeemijnen
• Lesideeën bij het thema Op rantsoen
• Lesideeën bij het thema Anti-annexatie

Het militair tentenkamp gebouwd tijdens de mobilisatie in Westkapelle op het Zuidervroon. Prentbriefkaart, circa 1914-1916 (Zeeuws Archief, collectie Minderhoud).

Bronnen

In de Zeeuwse archieven en musea bevindt zich veel materiaal dat als bron voor het onderzoek kan worden ingezet. Ook op deze website staan veel verhalen over de Eerste Wereldoorlog in Zeeland, die daarvoor kunnen worden gebruikt. Hiernaast wordt er al een aantal aangegeven.
Ook zijn er op enkele plaatsen in Zeeland nog sporen van de Eerste Wereldoorlog in de ruimtelijke omgeving.

Docentenhandleiding ‘Zeeland tijdens de Eerste Wereldoorlog’

Literatuur

André Bauwens en Miranda Haak, Bange jaren. Zeeuws-Vlaanderen en de Eerste Wereldoorlog, in: Bijdragen tot de geschiedenis van West-Zeeuws-Vlaanderen, nr. 43, 2014.
W.C.J.A. de Coninck, Van d’Ee tot Hontenisse…; mobilisatie van de Zeeuws-Vlamingen door een vaderlandslievende predikant uit Aardenburg, in: Archief. Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 2003, pp. 79-99.
Jan Zwemer en Allie Barth, Zeeland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Goes, 2014.