Het Zeeuwse verhabbezakken en varianten

In de verkiezing van het meest typische of mooiste woord in Zeeland in 2004 werd het woord verhabbezakken en de vele varianten ervan verschillende keren ingezonden, waarschijnlijk omdat het niet meer zo bekend is en omdat het mooi klinkt. Vele Zeeuwen vragen zich ook af waar dit woord vandaan komt.

Typisch Zeeuws?

Of men het werkwoord verhabbezakken als een typisch Zeeuws woord moet beschouwen, is wat twijfelachtig. Het heeft immers een vrij groot verspreidingsgebied, ook buiten Zeeland. Als woorden uit de dagelijkse omgangstaal verdwijnen, durven mensen nogal eens beweren dat het een typisch dialectwoord is: “je hoort het nergens anders, alleen in ons dorp”. Dat is zeker niet altijd het geval, en dat geldt bijvoorbeeld voor verhabbezakken dat we hier nader bekijken.

Verschillende varianten

We vinden het werkwoord verhabbezakken in het Woordenboek der Zeeuwse Dialecten (WZD) onder ver’abbezakken (de niet-uitgesproken h wordt vervangen door een ’ in dit woordenboek). Het betekent ‘verwaarlozen, slecht behandelen’. In het woordenboek vinden we ook de vormen ver’obbezakken, ver’ubbezakken en verbabbezakke(n). Het Groot Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) geeft voor Duiveland bijvoorbeeld de vorm verobbezakken, opgetekend in 1958.

Volgens het WZD is het woord in heel Zeeland bekend. Voor de specifieke uitspraakvarianten en voorbeeldzinnen verwijzen we naar de Zeeuwse woordenbank.

Verhabbezakken is in een aantal verwante betekenissen en met veel uitspraakvariatie bekend in een groot gebied van Nederland en Vlaanderen: verbabbezakken, verbabzakken (o.a. in Limburg), verpapzakken of het Vlaamse verbabbelzakken. Ook verbofzakken is opgetekend. Bekend zijn ook de vormen met een p i.p.v. een b: verpapzakken, verpabbezakken, verpoepzakken en verpópzakken.

In Zeeland en omgeving

Verhab(be)zakken, verab(be)zakken, verhapzakken zijn in hoofdzaak Brabantse, Zeeuwse en Zuid-Hollandse woorden met of zonder h, afhankelijk van de plaats waar het voorkomt. Het woord krijgt ook wel eens een tussengevoegde l, verabbelzakken. In West- en Oost-Vlaanderen horen we ook verbabbelzakken.

Herkomst

De herkomst is niet zo duidelijk. Vercouillie (1925) denkt aan een afleiding van habbelen, habben ‘babbelen op de wijze van een viswijf”, maar dit lijkt nogal onwaarschijnlijk. De korte vorm verhabzakken is wellicht de oudste vorm, vanaf de 19de eeuw overheerst de langere vorm verhabbezakken. Het woord habsacken zonder het voorvoegsel komt al voor bij Kiliaan in 1599 in de betekenis die nog voortleeft in het Zeeuwse ‘ab(be)zakke(n) dat ‘kijven’ (WZD) betekent. Het hangt etymologisch misschien samen met hap ‘snauw’ en habben ‘snauwen’.

Betekenis

Behalve de betekenis ‘verwaarlozen’, die door een aantal Zeeuwse invullers ook expliciet opgegeven is, blijkt op de Zuid-Hollandse eilanden, in Zeeland, Brabant en Limburg ook de betekenis ‘bederven, verknoeien’ te bestaan. Het kan ook ‘kwellen, plagen’ of ‘verkwisten, verspillen’ betekenen.

Bronnen

www.etymologiebank.nl (zie Vercouillie 1925)
CLARIN Portal INT
www.woordenbank.be
www.zeeuwsewoordenbank.nl (Woordenboek der Zeeuwse Dialecten en Supplement)