Steden en stadhuizen

In veel Zeeuwse steden vind je nog een prachtig monumentaal stadhuis. In het verleden werd alles hier geregeld. Van ambtelijke zaken tot rechtspraak. Tegenwoordig zitten de Zeeuwse gemeentebesturen in stadskantoren die iets praktischer zijn qua kantoorruimtes, maar je kunt veel van de oude stadhuizen nog wel bezoeken. Ze bieden nu plaats aan musea of je kunt er terecht tijdens een rondleiding.

Middelburg

Het stadhuis van Middelburg is in de vijftiende eeuw gebouwd in de gotische stijl van de late middeleeuwen. Het ziet eruit als één fraai, historisch geheel, maar er is in de loop van de eeuwen (vooral in de twintigste eeuw) veel aan het stadhuis veranderd. Dit raadhuis was, net als bij veel Vlaamse raadhuizen, naast het bestuurscentrum ook vleeshal en lakenhal. De bouwmeesters waren dan ook Vlamingen. Een halve eeuw na de eerste bouwfase werd er opnieuw aan het gebouw gewerkt en kreeg het stadhuis haar toren en de beelden van Zeeuwse graven en gravinnen die de gevel sieren. En zo werd er door de eeuwen heen constant gewerkt aan het stadhuis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte het stadhuis zwaar beschadigd. Een groot deel van het huidige stadhuis is niet meer origineel, maar gerestaureerd. Het binnengedeelte is bijna helemaal nieuw ingedeeld, maar wel met een historische uitstraling. Wil je dat van dichtbij bekijken, dan kun je tijdens het toeristenseizoen mee met een rondleiding.

De Middelburgse Markt heette vóór de Tweede Wereldoorlog Groote Markt; het vijftiende-eeuwse stadhuis nam een centrale plaats aan het plein in. Luchtfoto omstreeks 1930 (Zeeuws Archief).

Zierikzee

In de zestiende eeuw werd het stadhuis van Zierikzee vervangen door een nieuwere versie en dat gebouw staat er nu nog. Op de begane grond vind je een grote, middeleeuws aandoende zaal met flinke zuilen. Deze ruimte deed vroeger dienst als vierschaar – er werd recht gesproken. Ook op de eerste verdieping vind je nog een rechtszaal en de voormalige raadzaal die later trouwzaal is geworden. Weer een verdieping hoger heeft het stadhuis een indrukwekkend mooie zaal met een prachtige, nog originele kapconstructie. Je kunt het gebouw eenvoudig bezichtigen want tegenwoordig is Stadhuismuseum Zierikzee hier gevestigd. Zelf zeggen ze dat hun grootste en indrukwekkendste object uit de collectie het gebouw zelf is, maar er is ook genoeg ander moois te zien. Je kunt een bezoek aan het Stadhuismuseum combineren met een bezoek aan het Gravensteen waar vroeger een gevangenis was.

Veere

Ook het stadhuis van Veere is een museum – samen met de om de hoek gelegen Schotse Huizen vormt het Museum Veere. In diezelfde Schotse Huizen kun je de originele beelden van het stadhuis zien. De zeven beelden, die de heren en vrouwen van Veere voorstellen, raakten door weersinvloeden in de buitenlucht te veel beschadigd. Dus zijn ze in de twintigste eeuw vervangen door replica’s. De originelen staan veilig binnen opgesteld. De gevel van het stadhuis wordt nog wel gesierd door originele schandstenen: twee vierkante blokken, verbonden door een zware metalen ketting. Ze zijn zwart-wit geschilderd, in de kleuren van de stad. Deze stenen moesten volgens het middeleeuwse strafrecht gedragen worden als straf voor bijvoorbeeld kwaadspreken, schelden, vechten, diefstal, overspel of hoererij. De stenen hingen meestal aan de muur van het gebouw waar recht werd gesproken. Veere is een van de weinige plekken waar dat nu nog zo is. Meer objecten in het museum herinneren aan de rechtspraak. Zo zijn er bronzen vuisten te zien. Wanneer iemand ernstig de fout in was gegaan, moest hij als straf zo’n vuist laten maken (en dat kostte aardig wat geld).

Zeven beelden, ‘de Heren en Vrouwen van Veere’, in 1517-1518 vervaardigd door Michiel Ywijnsz, sierden de gevel van het Stadhuis in Veere (Stichting Behoud Veerse Stadhuisbeelden).

Sluis

In Sluis vind je het enige Nederlandse stadhuis met een belfort (een Vlaamse klokkentoren). Een opvallend detail van dit gebouw is het houten beeld van Jantje van Sluis dat in een van de vensters van de toren is geplaatst. Er zit een mechaniek achter Jantje dat ervoor zorgt dat elk héél en half uur de voorslag van de stadsklok klinkt. Jantje is geëerd met dit beeld omdat hij de stad zou hebben gered van een Spaanse aanval. Tijdens een bombardement op Sluis in de Tweede Wereldoorlog, werd het stadhuis zwaar beschadigd, maar het beeldje bleef intact, hoewel het wel naar beneden stortte.

Ook dit gebouw is niet meer in gebruik als stadhuis. Je vindt hier nu museum Het Belfort met een speciale afdeling gewijd aan Johan Hendrik van Dale.

Goes

Wat direct opvalt aan het Goese stadhuis is de gotische donjon (verdedigingstoren) aan de rechterkant. Die toren is ook het eerste wat hier stond en vandaaruit is het complex verder uitgebouwd. Het donjongedeelte is lang in gebruik geweest als gevangenis. Er werd ook recht gesproken in dit stadhuis. Dat zie je aan de beelden van Vrouwe Justitia en Vrouwe Prudentia in de gevel. Vroeger draaide het hier dus om recht, maar nu draait het om gerechten. Je vindt hier tegenwoordig een restaurant.

Het in 1594 gebouwde stadhuis van Vlissingen aan de Grote Markt, circa 1740 (Zeeuws Archief, Historisch Topografische Atlas Vlissingen). Het gebouw werd tijdens het Engelse bombardement van 1809 verwoest.

Vlissingen

Als we de overlevering moeten geloven, dan had Vlissingen ooit het mooiste stadhuis van Zeeland. Veel oude stadhuizen zijn tegenwoordig musea geworden, maar het stadhuis van Vlissingen was al een soort museum terwijl het nog in gebruik was. Alle ruimtes waren te bezichtigen en er stonden bijzondere objecten tentoongesteld: veel rariteiten zoals een opgezette leeuw, maar ook portretten van stadhouders. Begin negentiende eeuw werd het stadhuis van Vlissingen compleet verwoest tijdens een bombardement van de Engelsen. Het duurde nog tot halverwege de twintigste eeuw voor Vlissingen weer een officieel gemeentehuis kreeg.

De Thoolse kist op wieltjes, in het voormalige stadhuis van Tholen.

Tholen

Tholen heeft een stadhuis dat stamt uit de vijftiende eeuw. Het is gebouwd na de grote stadsbrand. Het is een vrij smal gebouw. Bovenop zie je kantelen staan met leeuwen die wapenschilden dragen. Het gebouw is bekroond met een zeshoekig torentje. Je kunt het stadhuis bezoeken – er staan meerdere interessante objecten. Een daarvan is een grote ijzeren kist met drie sloten. Hier werden belangrijke papieren in bewaard en door de sleutels over meerdere mensen te verdelen, kon niemand er zomaar met de inhoud vandoor. Nou zijn er meer van dit soort kisten in Nederland, maar wat deze bijzonder maakt, is het feit dat er wieltjes onder zitten. Zo kon de kist makkelijk in veiligheid worden gebracht. Dat gebeurde bijvoorbeeld tijdens het beleg door de Fransen in de achttiende eeuw.