Krentenbrood met krukels en andere paastradities

Bij velen prijken met Pasen beschilderde eieren, een boterlammetje en wellicht ook krujebrôôd op tafel. In delen van Zeeland waagt men zich aan krentenbrood met krukels. Tradities die soms al eeuwenoud zijn. Maar niet alle paasgebruiken haalden de 21ste eeuw.

Krentenbrood met krukels (beeldbank.zeeland.nl, foto Ria Korsten).

Krentenbrood met krukels (beeldbank.zeeland.nl, foto Ria Korsten).

Eieren

Eieren spelen al heel lang een belangrijke rol in het paasfeest. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de vastentijd in de katholieke kerk, waarin de gelovigen geen vlees en zuivel mochten eten. De opgespaarde eieren werden na afloop van de vasten – met Pasen – hardgekookt gegeten. Dit gebruik bleef na de reformatie in protestantse gezinnen bestaan. De eieren werden ook beschilderd en in de twintigste eeuw raakten chocolade-eieren in trek. Aanvankelijk was dit een luxeproduct, maar met het stijgen van de welvaart konden meer mensen zich chocolade-eieren veroorloven.

Chocolade paaseieren in Hulst, 1977 (ZB, Beeldbank Zeeland, collectie Dagblad De Stem, foto C. de Boer).

Chocolade paaseieren in Hulst, 1977 (ZB, Beeldbank Zeeland, collectie Dagblad De Stem, foto C. de Boer).

Paashaas

De paashaas verscheen vermoedelijk rond 1800 via de Duitse (kinder)literatuur in Nederland. Deze mythologische figuur werd bedacht om kinderen op te voeden tot goede burgers, die zich netjes konden gedragen en gehoorzaam konden zijn. Aanvankelijk schonk de paashaas dan ook alleen eieren aan brave kinderen.

Boterlammetjes

De boterlammetjes die menig paasontbijt sieren, verwijzen mogelijk naar Christus als het Lam Gods. Ze zijn tegelijkertijd terug te voeren op het gebruik in boerenfamilies om de grasboter – gemaakt van de eerste melk van koeien nadat die in het voorjaar weer de wei in waren gegaan – mooi te serveren. Of dit in Zeeland voorkwam, weten we niet. Het was in ieder geval gebruikelijk op een aantal plaatsen in Noord- en Zuid-Holland. Mogelijk vonden de boterlammetjes zo hun weg naar de Zeeuwse paastafels.

Krentenbrood met krukels

Wel typisch Zeeuws is het gebruik om met Pasen krentenbrood met krukels (alikruiken, ook wel kreukels genoemd) te eten. Op Tholen, Sint-Philipsland, Schouwen-Duiveland en in Yerseke is deze traditie nog springlevend. Liefhebbers zoeken de zeeslakjes bij laag water aan de waterkant. De verzamelde krukels worden 24 uur in zout water gezet, daarna afgespoeld en in ruim water gekookt.

Krentenbrood met krukels eten in Zierikzee (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

Krentenbrood met krukels eten in Zierikzee (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

Het eten van krukels is een hele klus. Zo’n maaltijd neemt gemakkelijk een uur in beslag. Onmisbaar daarbij is een kopspeld. Daarmee moet eerst het donkere, harde schijfje uit de opening worden verwijderd, waarna de krukel aan de speld kan worden geprikt en uit de schelp gedraaid. De zilte krukels in combinatie met het zoete krentenbrood staan garant voor een bijzondere smaaksensatie.

Kruidenbrood

Behalve krentenbrood en wittebrood was krujebrôôd een veel gegeten lekkernij bij feestelijke gelegenheden. Ook met Pasen kwam dit brood op tafel. Het fijne wittebrood wordt bereid met boter, suiker, melk en eieren en ontleent zijn speciale smaak aan de toevoeging van nootmuskaat (kruneut) en/of foelie.

Spelen

Is Pasen tegenwoordig een feest dat we in huiselijke kring vieren, vroeger was dat anders. Met name op maandag en dinsdag (tweede en derde Pasen) vermaakten mensen zich op straat en in de cafés met allerlei spelen. In dorpen op Walcheren legden velen zich toe op diverse balspelen. In Zeeuws-Vlaanderen kwamen met Pasen de handboogschutters in actie voor het gaaischieten. Van Schouwen-Duiveland vóór 1880 is bekend dat oudere mannen er gingen knikkeren. Dat deden ze uitsluitend met Pasen.

Van het duin rollen

In Haamstede werd met Pasen een voorjaarsfeest gevierd. Jongemannen en –vrouwen deden zich tegoed aan gekookte eieren, snoepgoed en schrôôsels (platte dunne kruidenkoeken), die op tafels in de Slotdreef waren neergezet. Daarna togen de jonge stelletjes naar het hoogste duin (Pasenhil) om er met de armen om elkaar heen vanaf te rollen. In Zierikzee trok jong en oud naar de Zelke, een heuvel even buiten de Zuidhavenpoort. Kinderen amuseerden zich daar door hardgekookte eieren en sinaasappelen van de heuvel af te laten rollen.

Pasen bij de Dampoort

In Middelburg, in de omgeving van de Dampoort en Veersesingel, begon paasmaandag al om 5 uur in de ochtend met eieren rapen. De avond tevoren waren tientallen eieren verstopt. Ook hier vermaakten volwassenen zich met volksspelen: tobbetje varen over de vest, geblinddoekt rijden met een kruiwagen en hardloopwedstrijden tussen koppels mannen die elk met een been aan elkaar waren vastgebonden. ’s Avonds was er een fakkeloptocht, waarbij de deelnemers liedjes zongen. Elders in de stad zongen en dansten mensen rond een kring van vetkaarsjes. Op de dinsdag na Pasen was het kermis aan de Dampoort, met een schommel, draaimolen en kraampjes met koek en sinaasappelen.

Pasen is ook de tijd voor de grote schoonmaak, Borssele 1970 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto C. Kotvis).

Pasen is ook de tijd voor de grote schoonmaak, Borssele 1970 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto C. Kotvis).

Voorjaar

Pasen markeerde ook het begin van het voorjaar. Zo was het gebruikelijk om in deze tijd het interieur van het huis aan een grote schoonmaak te onderwerpen en kregen kinderen nieuwe kleren. ‘Op z’n paasbest’ werd een staande uitdrukking, die overigens al in een klucht van Bredero uit 1619 wordt genoemd.

Touwtje springen, illustratie door Jan Rinke, 1931 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Touwtje springen, illustratie door Jan Rinke, 1931 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Voor meisjes ten slotte begon rond Pasen het seizoen van het touwtje springen. Vanaf deze tijd zwiepten de springtouwen over straat en klonken uit meisjeskelen de bijbehorende vrolijke liedjes.