De grote schoonmaak

Mattenklopper, ragebol en zwabber, het zijn attributen die vroeger in elk huis in het ontluikende voorjaar uit de werkkast kwamen. Voordat het Pasen was moest de ‘boel’ zijn gedaan. Alles in huis moest van zijn plaats worden gehaald en gelucht, de meubels naar buiten en geboend, de kleden geklopt en de kasten leeggehaald, schoongemaakt en weer opnieuw ingericht. Het was, kortom, tijd voor de grote schoonmaak. Het hele huis stond op z’n kop.

Schoonmaak in Borssele, 1970 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Schoonmaak in Borssele, 1970 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Ideaalbeeld van de schone huisvrouw

Al eeuwen stonden Nederlanders in het buitenland bekend om hun schoonmaakwoede. De voorjaarsschoonmaak behoorde in de loop van de negentiende eeuw bij het ideaalbeeld van hoe een goede huisvrouw zich hoorde te gedragen. Voorlichtingsboekjes verschenen en later kwam er speciaal huishoudonderwijs voor meisjes. Daar leerden zij hoe ze het huishouden zo goed mogelijk konden doen. De voorjaarsschoonmaak, waarbij het hele huis van boven tot beneden grondig werd schoongemaakt, maakte daar een wezenlijk onderdeel van uit. Die schoonmaak was bovendien sterk in opkomst geraakt door nieuwe inzichten ten aanzien van hygiëne. Zo was men gaan inzien dat luchten belangrijk was voor een gezond klimaat in huis.

Ramen zemen in Lewedorp, 1963 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Ramen zemen in Lewedorp, 1963 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Kolenkachel

De kolenkachel had tijdens de winter volop gebrand en in huis stof en roet achtergelaten. Nu het voorjaar zich aandiende, ging de kachel de kamer uit en werd het huis van de aanslag ontdaan. De gordijnen werden gelucht en zo mogelijk gewassen, de vloerkleden met de mattenklopper geklopt, alle hoeken en gaten in huis zagen de ragebol langskomen om het spinrag weg te nemen, houten meubels werden in de boenwas gezet, de vloeren met de zwabber gedaan en de matrassen en dekens buiten gelucht. Kasten werden leeggehaald, uitgesopt, van nieuw kastpapier voorzien en opnieuw ingericht. Soms werd de voorjaarsschoonmaak ook aangegrepen om een kamer opnieuw te behangen of nieuwe vloerbedekking te leggen. Het beste kon het huis van boven naar beneden en van achteren naar voren worden aangepakt. Huisvrouwen waren zeker een kleine week met de schoonmaak bezig, wie het grootscheeps aanpakte deed er twee tot drie weken over. Met Pasen moest alles klaar zijn.

Vloerkleden kloppen op Walcheren omstreeks 1935 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Vloerkleden kloppen op Walcheren omstreeks 1935 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Joods gebruik

Waar de traditie van de grote schoonmaak precies vandaan komt, weten we niet. Wel is er een opvallende parallel met een Joods gebruik, waarbij in de weken voor Pesach het hele huis gereinigd wordt van chameets (speciaal omschreven meel- en gistspijzen). In de Torah staat immers: “Er zullen zeven dagen geen gerezen producten worden gevonden in je huis.” Het gebruik verwijst naar het Bijbelverhaal waarin het Joodse volk, vluchtend uit Egypte, zoveel haast had dat er geen tijd meer was om het brood te laten rijzen. Daarom wordt in Joodse huishoudens in de weken voor Pesach flink opgeruimd en schoongemaakt.

Instructie voor het schoonmaken van de koelkast, circa 1956 (ZB, Beeldbank Zeeland, collectie PZEM).

Instructie voor het schoonmaken van de koelkast, circa 1956 (ZB, Beeldbank Zeeland, collectie PZEM).

Uitstervend gebruik?

De voorjaarsschoonmaak verloor vanaf de jaren zestig terrein. Er kwamen steeds meer huishoudelijke apparaten op de markt die ervoor zorgden dat het huis het hele jaar door sneller en beter schoongemaakt kon worden. En kolenkachels verdwenen uit de huiskamers, waardoor woningen na een winter minder vies waren. Bovendien gingen steeds meer vrouwen betaalde arbeid verrichten. Het in één keer uitgebreid schoonmaken van het huis raakte uit de tijd; liever besteedde men nu gespreid door het jaar extra aandacht aan specifieke plekken in huis. Nu vooral dertigers belangstelling ontwikkelen voor schoonmaakmiddelen en -trucjes uit grootmoeders tijd lijkt er sprake van een nieuwe opleving in de aandacht voor een schoon interieur. Bovendien doen steeds meer professionele interieurverzorg(st)ers hun intrede in de huishoudens. Maar of de voorjaarsschoonmaak daarmee terug zal keren, is nog maar zeer de vraag.

Literatuur

Ineke Strouken, Dit zijn wij; de 100 belangrijkste tradities van Nederland, Beilen/Utrecht 2010.