Het Zeeuwse impersant en varianten

Impersant maar ook ampersant, empesant, anpersant en andere varianten betekenen ‘ondertussen, intussen’.

Waar komt het vandaan?

Impersant en zijn varianten zijn afgeleid van het Franse en passant, dat letterlijk ‘in het voorbijgaan’ betekent. Soms heeft het ook een negatievere betekenis van ‘haastig en slordig, te gehaast, zonder er veel aandacht aan te besteden’. In het Zeeuws wordt er soms een -r- tussengeplaatst, waardoor het oorspronkelijke werkwoord passer niet meer zo duidelijk is. Het Franse en wordt met een a-achtige klank uitgesproken en het is dus niet te verwonderen dat in het Zeeuws ook ampersant wordt gehoord. De vorm impersant wijkt in uitspraak al iets meer af van het Frans. Sommigen gebruiken de infinitiefvorm passeren: impesseren (Ie ei inpesseren nog koeken mee’ebrocht). Deze laatste vorm wordt gebruikt op Tholen en Philipsland.

Impersant in het Woordenboek der Zeeuwse Dialecten.

Vraag en Antwoord

In Vraag en Antwoord 4, een online dialectenquête die in 2015 werd gehouden en door ongeveer 400 mensen werd ingevuld, stond het zinnetje: Ga jij nu maar naar de dokter. Ondertussen gaan wij boodschappen doen. Een groot deel van de invullers antwoordde met de hierboven genoemde varianten van impersant. Maar daarnaast vulden ook heel wat mensen nog andere oude vormen zoals sint, twint, binst en onderwiele in. Uiteraard is ook de invloed van de standaardtaal al duidelijk aanwezig in de gegeven antwoorden met vormen als intussen en ondertussen.

Twint in het Woordenboek der Zeeuwse Dialecten.

Andere Zeeuwse woorden voor ‘ondertussen’

Dat er verwantschap is tussen het Engels en het Zeeuws (beide zijn kustwestgermaanse talen) zien we bijvoorbeeld aan het woordje twint, dat eigenlijk hetzelfde is als het Engelse tween van between. Betwint ‘intussen’ dat er nog beter op lijkt, is ook bekend in Zeeland. Deze woorden komen vooral in het westen van Zeeland voor (West-Zeeuws-Vlaanderen, Walcheren en Schouwen-Duiveland). Binst hoort men vooral in Zeeuws-Vlaanderen. Het grondwoord is binnen: ‘binnen die tijd, terwijl’. Sint betekent nu enkel ‘sinds, sedert’, maar in Zeeland wordt het ook nog wel gebruikt in de betekenis ‘terwijl’.

Onderwiele(n) is hetzelfde als het verouderde Nederlandse onderwijl, waarin we wijl herkennen. Wijl betekent ‘een korte tijd’, zoals in het Engelse ‘a little while’. De betekenis heeft zich ontwikkeld van ‘rust’ naar ‘tijdstip van rust’. Ook bekend in Zeeland is tussenwiele(n) en twielen.

Bronnen

F. Debrabandere, Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams Etymologisch Woordenboek, Amsterdam 2005.
F. Debrabandere, Zeeuws Etymologisch Woordenboek, Amsterdam 2007.
www.etymologiebank.nl
CLARIN Portal INT (Groot Woordenboek der Nederlandsche Taal)
www.zeeuwsewoordenbank.nl (Woordenboek der Zeeuwse Dialecten en Supplement)