Het straatdorp Sint-Laurens

Sint Laurens lijkt tegenwoordig eerder een buitenwijk van, dan een dorp binnen de gemeente Middelburg. De onwetende voorbijganger zal het passeren, waarschijnlijk zonder hier een echt, oud dorp te vermoeden. Alleen het in 1931 aan de doorgaande Noordweg gebouwde gemeentehuis herinnert eraan dat Sint Laurens een zelfstandige gemeente was – tot 1966.

De dorpsstraat in Sint Laurens, 1792 (Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata).

Gezellig en weelderig

Het eigenlijke dorp ligt terzijde van de weg. Dat werd ook al opgemerkt in 1919 door de romanticus P.H. Ritter jr. die een beschrijving aan Sint Laurens wijdde: ‘Daar hebt ge het wondere Sint-Laurens, bezijen den weg. Het is opgebouwd zooals uw kind een dorp zou opbouwen met de huisjes van zijn speelgoeddoos. Er is één straat maar, van stille, keurige huizen, en de twee boomenrijen maken het er gezellig en weelderig. In drie stappen zijt ge het dorp door.’

Popkensburg

De dorpsstraat is niet de verbinding van Noordweg en kerk, maar de straat die parallel aan de Noordweg op de kerk uitloopt.

Sint Laurens in vogelvlucht zoals afgebeeld in de Cronyk van Zeeland door Smallegange uit 1696 (Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata).

Binnen in die kerk hangt een geschilderde kaart uit 1702, door landmeter Joannis de Neeff. Daarop is het dorp te zien, linksonder nog eens uitvergroot. De huizen staan er levensecht, ‘in opstand’ op. De meeste aandacht trekt het in volle glorie afgebeelde kasteel Popkensburg.

Kasteel Popkensburg voor de afbraak, foto circa 1860 (Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata).

Kasteeldorp

Daar draaide het om in Sint Laurens, dat lange tijd ook zelf Popkensburg heette. Het dorp ontstond onder de muren van het middeleeuwse kasteel. Het was een echt kasteeldorp. Tot 1863. Toen werd het kasteel afgebroken. Op enige afstand van het dorp, aan de westzijde ervan is het kasteelterrein vandaag nog te herkennen. Er is nu een woongemeenschap voor actieve 55+’ers gevestigd.

Literatuur over dorpsvormen

K. Bos, J. van Damme en A. de Klerk (red.), Dorpen in Zeeland, Middelburg 1991.
P.J. ’t Hooft, Dorpen in Zeeland, Amsterdam 1944.
A.P. de Klerk, Het Nederlandse landschap, de dorpen in Zeeland en het water op Walcheren. Historisch-geografische en waterstaatshistorische bijdragen, Utrecht 2003.
Aad de Klerk, Dorpen in Zeeland, deel 5 in de serie Zeeland van toen & nu, Zwolle 2005.