Het Bosje van Citters

Midden in Heinkenszand ligt een klein, maar monumentaal parkbos: landgoed Landlust, lokaal beter bekend als het Bosje van Citters. In de middeleeuwen hebben hier in de buurt al een kasteel gestaan en later, na elkaar, de landhuizen Watervliet en Bloemenheuvel. Het huidige Landlust is daarvan het restant; het huis, de boerderij en het koetshuis zijn nog volop in gebruik. Landlust biedt een mooie combinatie van natuur en cultuurhistorie.

Buitenplaatsen

Ten opzichte van Walcheren is Zuid-Beveland niet rijk aan landgoederen en buitenplaatsen. Heinkenszand vormt hierop een uitzondering. In de zeventiende eeuw was het dorp vermaard om zijn buitenplaatsen Watervliet en Barbestein.

Watervliet

Aan het einde van de zestiende eeuw liet Gilles Cornelissen Brouwer, de toenmalige schout van Heinkenszand, hier een landhuis bouwen. We weten dat er op deze plek een middeleeuws kasteel heeft gestaan. Waarschijnlijk waren de resten daarvan nog bruikbaar als fundament voor de ‘nieuwbouw’. Het werd een ridderhofstede, vergelijkbaar met een state: een landgoed met een omgracht landhuis: Huize Watervliet. Gilles Brouwer noemde zich voortaan ‘Heer van Watervliet’. Het geslacht Watervliet stierf in 1685 uit. Daarna kwam het landgoed in bezit van Cornelis de Perponcher Sedlnitsky, ambachtsheer van Wolphaartsdijk, en zijn nazaten. In die tijd is er het nodige aan het huis veranderd en uitgebreid. Het werd een typisch achttiende-eeuws herenhuis.

Beroemde tuinarchitect

Omstreeks 1700 was het huis omgeven door bossen en boomgaarden met wandelpaden, dreven (lanen), hagen, beeldhouwwerken en enkele prieeltjes. Jacob Arend baron de Perponcher Sedlnitsky, die dan eigenaar is, geeft de beroemde Franse architect Daniël Marot opdracht een nieuwe tuin voor Watervliet te ontwerpen. Waarschijnlijk is de ronde vijver in het huidige parkbos een overblijfsel van deze achttiende-eeuwse tuinaanleg.

Te duur

In de Franse tijd, aan het eind van de achttiende eeuw, werden de bossen, parken en boomgaarden van het landgoed gekapt en het hout verkocht. Men zette wel nieuwe bomen terug, maar veel minder dan voorheen.

Als gevolg van de snel stijgende onderhoudskosten werd Watervliet in 1791 verkocht en al snel weer doorverkocht aan de Goese kooplieden François van Baalen en Pieter de Winter. Zij lieten het huis Watervliet afbreken. In datzelfde jaar werd langs de Dorpsstraat de boerderij Landlust gebouwd, deels met sloopmateriaal van Watervliet.

Bloemenheuvel

In 1856 liet de familie Van Citters een nieuwe villa bouwen, iets ten zuiden van waar het huis Watervliet ooit stond: Bloemenheuvel. Dit huis heeft niet lang bestaan. In 1895 werd het alweer gesloopt. Al wat er van over is zijn de stenen hekpalen aan de Dorpsstraat.

Het landgoed bestond in die tijd uit de villa, het koetshuis, de boerderij Landlust, het bos en een moestuin. De familie liet het parkbos aanleggen, met een padenstructuur in landschapsstijl, naar een ontwerp van S.A. van Lunteren.

De boerderij werd gedeeltelijk verbouwd tot het Huis Landlust en ging fungeren als jachthuis. De rest van de boerderij heeft tot op de dag van vandaag zijn functie behouden.

Land en lust

De oorspronkelijk bij Landlust behorende toegangspalen met hierop de teksten ‘Land’ en ‘Lust’ stonden bij de ingang aan de Dorpsstraat. De paal met de inscriptie ‘Lust’ en het jaartal 1793 staat nu bij het Koetshuis.

Familie Van Citters

Bij de vijver herinnert een klein monumentje nog aan de familie Van Citters. Het middelste gedeelte van dit monumentje is het voetstuk van een van de pilaren van het zestiende-eeuwse oxaal van de in 1843 afgebroken hervormde kerk van Heinkenszand. Op de gedenksteen staat de aanduiding “19 july 1856 C.A.J. van Citters”.

In 1957 schonk jkvr. S. van Citters Landlust aan de Stichting Het Zeeuwse Landschap (exclusief het huis en de boerderij met erf en weiland), dat het landgoed sindsdien in beheer heeft.

Natuur

Landlust is belangrijk, niet alleen om zijn natuurwaarden en zijn geschiedenis, maar zeker ook als groen element binnen de bebouwde kom van Heinkenszand. Het bos is duidelijk niet helemaal op een natuurlijke manier ontstaan. In het verleden zijn er nogal wat exotische boomsoorten en stinzenplanten aangeplant. Al met al is het een soortenrijk geheel geworden.

De oude monumentale bomen van het landgoed zijn uniek voor Zuid-Beveland, ze zijn tussen de 200 en 250 jaar oud. Ter vergelijking: de oudste boom in Zeeland is de ongeveer 350 jaar oude linde bij kasteel Westhove in Oostkapelle. De imposante eiken langs de sportvelden, aan de zuidrand zijn waarschijnlijk een overblijfsel van de grensbomen van het oude Watervliet.

Vleermuizen

Landlust is voor vleermuizen een van de allerbeste biotopen op de Bevelanden. Er zijn voor vleermuizen veel waardevolle landschappelijke elementen aanwezig, zoals het loofhoutbos met de vele oudere bomen, de vijver, open grasvelden en bosranden. Er zijn veel natuurlijke holten, waar de vleermuizen kraamkamers, winterverblijven en voortplantingsplaatsen hebben.