Gevaarlijke handel

Daar waar grenzen zijn wordt gesmokkeld. Des te meer als dat grenzen tussen oorlogvoerenden of een neutraal en oorlogvoerend land zijn. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd er in Zeeuws-Vlaanderen op grote schaal gesmokkeld.

Van België naar Zeeuws-Vlaanderen

Tussen Zeeuws-Vlaanderen en België ontstond tijdens de Eerste Wereldoorlog een uitgebreid smokkelverkeer. Zo werden mensen en brieven van de ene naar de andere zijde gebracht. Ook de smokkel van onder meer tabak, petroleum, benzine, Sunlight zeep en vlas leverde flink geld op.

Smokkelaars gesnapt te Sint-Kruis op 6 augustus 1917 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Smokkelen was niet zonder gevaar. Wie vanuit België naar Nederland trachtte te komen, liep grote kans door Duitse grenssoldaten te worden neergeschoten. Ook de elektrische draad zorgde voor veel slachtoffers. Daarom bedachten de smokkelaars een handig apparaat waarmee ze door de versperring konden komen: een isolerend raam van vier plankjes dat in elkaar gevouwen kon worden en dus mobiel was.

Steenkool

Door schaarste en om een eerlijke voedselvoorziening te garanderen, ging de overheid er tijdens de oorlog toe over producten op de bon te leveren. Zo was steenkool op de bon. In het voorjaar van 1917 doken er echter plotseling grote voorraden van deze brandstof op en vele bonnenbezitters zeiden geen kolen meer nodig te hebben.

Krantenbericht over de distributie van steenkolenbons, De Zeeuw, 15 februari 1917, pagina 2 (ZB, Krantenbank Zeeland).

De steenkool was afkomstig van Duitse schepen die via de rivieren en het Kanaal door Zuid-Beveland naar België voeren en een deel van hun vracht verkochten voor 4 tot 6 gulden per mud.

Van Zeeuws-Vlaanderen naar België

Ook de smokkel van Nederlandse naar Belgische zijde was niet zonder gevaren, zoals uit onderstaand journaal blijkt:

Woensdag 9 januari 1918

“Daar ligt – met gebroken oogen – de doodgeschoten smokkelaar. ’n Jonge kerel, misschien ‘n dertiger, het gezicht half onder ‘t slijk en onder ‘t bloed dat hem nog uit de twee gaten in de hals vloeit…

Zenuwachtig vertellen de kommiezen het volgende. Vlak bij de grens – op ’n eenzaam weggetje – waren zij op ’n smokkelpatrouille gestooten. ‘Halt’ hadden ze geroepen – maar de smokkelaars hadden hun zakken met boonen weggegooid en de vlucht genomen. Nog een ‘Halt’ – ze waren doorgerend, toen was ’t schot gevallen – helaas! ’t Doodelijke schot. Hij was toen geraakt – de anderen ontkomen in de duisternis.

Nu zijn we bij het huisje, waarvan de blinden voor de ramen half gesloten zijn. ’n Man doet huilend open. Als ’t zeildoek wordt weggenomen, snikt de man ’t uit: ‘O God! is dat m‘n broer, is dat m‘n broer!’ Handenwringend staat hij tegen den deurpost geleund: ‘Ach meneer! was ie maar thuis gebleven – dan was er niets gebeurd…’ En op deze logica weet ik niets te antwoorden, wel weet ik: wie smokkelt moet er den dood voor over hebben.

Dan gaan we weg. ’n Uur later passeer ik ’t huisje. De vrouw staat aan de deur. Van den anderen kant komt ’n militaire kommies. Ze vliegt naar hem toe, ze hangt om z’n hals, ze snikt ’t weer uit… ’t Is de kommies die haar man heeft doodgeschoten. Vreeselijk!

’k Ga dan naar den chef-dienstgeleider en geef hem in overweging dezen kommies nog op heden te verplaatsen. Dat gebeurt. Want hij is z’n leven niet meer zeker. Ze zouden hem in ’t duister wel eens kunnen opwachten – die jonge kerels van daar straks! Heb ik den haat niet zien branden in hun oogen…”

Uit: J.G. Imhof, Mobilisatieherinneringen; met de compagnie te velde, 1914 -1919, Utrecht ca. 1955. Imhof was luitenant in Zeeuws-Vlaanderen tijdens de oorlog.

Tekening van marcherende soldaten. Gemaakt door onbekende tekenaar uit Sas van Gent, periode 1914-1918. (ZB, Beeldbank Zeeland)

Literatuur

André Bauwens en Miranda Haak, Bange jaren; Zeeuws-Vlaanderen en de Eerste Wereldoorlog, Aardenburg 2014.
Bart Begijn, De smokkel tussen Zeeuws-Vlaanderen en het Belgisch grensgebied 1914-1945, in: Nieuwsbrief Heemkundige vereniging Terneuzen 69 (2009) 2-15.