Het kruiswegdorp Schoondijke

Schoondijke in het westen van Zeeuws-Vlaanderen wordt wel getypeerd als kruiswegdorp. Alles draait hier inderdaad om het centrale kruispunt. Dat is al eeuwen zo.

Wie naar Schoondijke komt voor iets anders, iets ouds, is snel uitgekeken. Ook dat was vroeger al zo. Toen publicist Frederik Nagtglas het dorp in de jaren zeventig van de negentiende eeuw op doorreis passeerde, was zijn oordeel snel geveld: ‘Merkwaardigheden levert Schoondijke niet op’. In een dorpsplattegrond was hij kennelijk niet geïnteresseerd. Een opvallend geometrisch dorpsplein, 50 bij 50 meter groot, boeide hem niet.

Schoondijke op luchtfoto, circa 1950 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto KLM Aerocarto).

Willemsdorp

Het plein was de spil van een nieuw dorp dat op de tekentafel was ontworpen. Dit dorp was in de plaats gekomen van het oorspronkelijke Schoondijke. Zoals veel lotgenoten in deze contreien was dat verdronken. Het compleet nieuwe dorp moest en zou Willemsdorp heten, naar stadhouder Willem II. Hij was ook de naamgever van de omringende Generale Prins Willempolder die in 1650-1652 werd bedijkt als de grootste polder van Zeeuws-Vlaanderen. Dat omdopen lukte echter niet. Op een plattegrond uit de achttiende eeuw wordt het dorp aangeduid als ‘Willemsdorp geseyt Schoondijke’.

Kaart van Schoondijke in de achttiende eeuw (Archief Vrije van Sluis).

Oorlog

Ook het nieuwe, zeventiende-eeuwse Schoondijke hield geen stand. Net als veel andere Zeeuws-Vlaamse plaatsen werd het dorp zwaar getroffen in de laatste wereldoorlog. In oktober 1944, tijdens de opmars van de geallieerden, bleef er weinig overeind.

Wederopbouw

Bij het naoorlogse herstel kwam een nieuw dorp met een nieuw plein tot stand: het Dorpsplein. Dit plein is nu 50 bij 300 meter groot. Volgens het wederopbouwplan verrees het nieuwe gemeentehuis op de meest prominente plek, in de oostelijke straatwand van het plein. Op de hoeken van het kruispunt kwam bebouwing in een vorm en met een functie die het stedenbouwkundig belang moest accentueren.

Ten gevolge van gemeentelijke herindeling heeft het gemeentehuis zijn functie inmiddels verloren. Verder draait in Schoondijke alles nog steeds om het centrale kruispunt.

Literatuur

K. Bos, J. van Damme en A. de Klerk (red.), Dorpen in Zeeland, Middelburg 1991.
P.J. ’t Hooft, Dorpen in Zeeland, Amsterdam 1944.
A.P. de Klerk, Het Nederlandse landschap, de dorpen in Zeeland en het water op Walcheren. Historisch-geografische en waterstaatshistorische bijdragen, Utrecht 2003.
Aad de Klerk, Dorpen in Zeeland, deel 5 in de serie Zeeland van toen & nu, Zwolle 2005.