Fort Ellewoutsdijk

Na de Belgische Opstand in 1830, waarbij het huidige België zich wilde afscheiden van Nederland, begon Nederland met de bouw van kustforten op beide oevers van de Westerschelde. Het doel hiervan was om de vaarweg naar Antwerpen te beheersen en de marinebasis en handelsstad Vlissingen te beschermen. In het grensgebied werden troepen gelegerd. Rond Terneuzen kwamen tussen 1833 en 1839 vestingwerken.

Tweede stelling

Pal tegenover Terneuzen werd op de noordelijke Westerscheldeoever aan de zuidkant van de Ellewoutsdijkpolder in 1835 begonnen met de bouw van fort Ellewoutsdijk. Samen met Terneuzen vormde Ellewoutsdijk een tweede stelling ter beheersing van de Westerschelde. De eerste stelling lag bij het verder stroomopwaarts gelegen fort Bath.

De voorliggende zeedijk was omwille van het vuurbereik vanuit het fort bewust laag gehouden. Uit voorzorg werd daarom een inlaagdijk aangelegd.

Fort Ellewoutsdijk (Beeldbank Rijkswaterstaat, foto Joop van den Houdt).

Bomvrij

Het fort werd gebouwd in de vorm van een zeshoek en was volledig met een gracht omgeven. Aan de buitenzijde is het vestingwerk 80 meter breed en 110 meter lang. De buitenmuren rijzen rechtstreeks uit het water op. Ze zijn 10 meter hoog. In het muurwerk aan de zeezijde bevinden zich negentien rechthoekige bomvrije ruimten. De ruimten zijn voorzien van tongewelven die in zwaar metselwerk zijn uitgevoerd. Bovenop de gewelven is 2 meter grondbedekking aangebracht. Daarbovenop lag oorspronkelijk een aarden borstwering. Daarachter stonden de kanonnen opgesteld. Vóór de uitvinding van het getrokken geschut en de brisantgranaat was fort Ellewoutsdijk bomvrij. In totaal bood het fort plaats aan 500 manschappen.

Na de Belgische afscheiding

In 1839 legde Nederland zich neer bij de afscheiding van België en erkende het de Belgische staat. Beide landen voerden daarna een neutraliteitspolitiek. Fort Ellewoutsdijk raakte zijn functie kwijt. De laatste kanonnen werden in 1918 uit het fort verwijderd. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog namen de Duitsers het fort weer in gebruik. Ze bouwden een mitrailleurbunker aan de westzijde van het vestingwerk.

Vanwege de bijzondere ecologische waarde kocht de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland fort Ellewoutsdijk in 1981 aan. Het vestingwerk is nog geheel intact. Ook het muurwerk verkeert in redelijke staat van onderhoud. Wel hebben de gewelven in het fort veel te lijden van vocht.

Het fort is tegenwoordig in gebruik voor culturele manifestaties.