Beker van Maximiliaan

Leden van het Koninklijk Huis mogen er als eerste uit drinken: de Beker van Maximiliaan. De kostbare bokaal werd vermoedelijk door Keizer Karel V geschonken aan Maximiliaan van Bourgondië, die heer van Veere was. Later kwam de beker in bezit van de stad Veere en daar wordt hij nu nog altijd gebruikt bij koninklijk bezoek.

Maximiliaan van Egmond, graaf van Buren, was de eerste schoonvader van Willem van Oranje. Tijdens de grote veldtocht van keizer Karel V tegen het Schmalkaldisch Verbond van de protestantse Duitse keurvorsten, stak Maximiliaan op 15 december 1546 met een leger van 12.000 man bij Neuburg de Rijn over om de keizerlijke troepen te hulp te komen. In de omgeving van Ingolstadt in Beieren wist de Burense graaf een doorbraak te forceren en zijn leger met dat van de keizer te verenigen. De overwinning op het Schmalkaldisch Verbond vond plaats op 24 april 1547, toen de keurvorst van Saksen zich na de Slag bij Mühlberg overgaf aan Karel V.

Beker van Maximiliaan (Zeeuws Archief, verzamelingen van de gemeente Veere, GVE016).

Hoewel nog geen sluitend bewijs is gevonden, is het zeer waarschijnlijk dat de keizer zijn veldheer voor diens aandeel in de strijd heeft beloond met een verguld zilveren dekselbokaal, bekend geworden als de Beker van Maximiliaan. De krijgsscènes op de pronkbeker en het deksel waren een herinnering aan de glorieus verlopen veldtocht in Duitsland. Op het deksel is de overtocht over de Rijn afgebeeld. Het fries op de beker toont de ontvangst van Maximiliaan en zijn manschappen in het keizerlijke kamp bij Ingolstadt. De voorstelling is op de liprand voorzien van de inscriptie

‘XV.SEPTEMB. M.D.XLVI. MAXIMIL. COMES A BUREN INVITIS HOSTIB. TRAIECTO RHENO CÆSAREIS CASTRIS SVAS COMIVNGIT COPIAS’ (15 september 1546 heeft Maximiliaan, graaf van Buren, na de Rijn te zijn overgestoken, ten spijt van zijn vijanden, zijn troepen verenigd met het leger van de keizer).

Op de afbeelding in het drijfwerk ziet men de keizer te paard, in volle wapenrusting, omhangen met de keten van de Orde van het Gulden Vlies. Hij maakt een groetende handbeweging naar de twee legeraanvoerders, Maximiliaan van Buren met zijn luitenant Jean de Ligny aan de linkerhand. In het gevolg van de keizer wordt de keizerlijke standaard met de dubbele adelaar gedragen. Men ziet de keizerlijke tent en de versterkte stad Ingolstadt met de rivier de Donau. De gezichten van de legerchefs zijn naar het leven afgebeeld. De oorlogsgod Mars vormt de bekroning van het geheel. Op het schild dat hij draagt is het wapen van de stad Veere aangebracht. Oorspronkelijk was hieronder de tekst ‘Mars’ zichtbaar.

Detail van de beker (Zeeuws Archief, verzamelingen van de gemeente Veere, GVE016).

Tot de hofadel behoorde eveneens Maximiliaan van Bourgondië, heer van Beveren, Veere en Vlissingen, stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht en admiraal en kapitein-generaal ter zee. De Bourgondiërs van Veere waren verbonden met de Habsburgse dynastie en diverse aanzienlijke geslachten. Door de verwantschap tussen beide vliesridders‚ hun moeders waren zusters, is bij testament de vergulde kop met deksel in het bezit van de Veerse heer gekomen (Maximiliaan van Egmond overleed in 1548). Het wapen van de erflater was, ingebracht onder het deksel, in email uitgevoerd op een losse plaquette. Bij akte, gedateerd Lichtmisavond (1 februari) 1551, schonk Maximiliaan van Bourgondië de beker aan de stad Veere. Direct na het overlijden van Maximiliaan van Bourgondië werd de beker naar het stadhuis van Veere gebracht en kon zodoende buiten de verdeling van het sterfhuis gehouden worden. Aan de schenking verbond de heer van Veere de voorwaarden dat zijn wapen hierop zou worden gegraveerd (dit is gebeurd aan de binnenzijde van de voet), de beker nooit mocht worden verkocht en tot “een eeuwige gedenckenesse” gebruikt moest worden “alst tijt ende stonde wesen sal”.

Het gemeentebestuur van Veere heeft in 1881 en 1883 geprobeerd de beker van Maximiliaan te verkopen. De Kroon heeft die besluiten vernietigd. In 1886 is er een speciale kluis gemaakt om het kostbare object in op te bergen en tentoon te stellen.

Toenmalig kroonprins Willem-Alexander op bezoek in Veere voor de viering van het 700-jarig bestaan van de stad. Hij dronk een Chablis (witte wijn) uit de beker. (ANP Archief Frans Vanderlinde 1996)

Tot het eind van de achttiende eeuw was het gebruikelijk dat bij het opnieuw instellen van het stadsbestuur de beker rondging. Uit de negentiende eeuw is bekend dat het stadsbestuur met bijzondere gasten gezamenlijk uit de beker dronken. In 1951, bij haar eerste bezoek als regerend vorstin bracht koningin Juliana een heildronk uit op het welvaren van Veere. Dertig jaar later was het de beurt aan koningin Beatrix bij gelegenheid van het vieren van koninginnedag. De festiviteiten rond het 700-jarig bestaan van Veere op 25 juni 1996 werden luister bijgezet toen prins Willem-Alexander uit de beker dronk. Ten overstaan van een enthousiast publiek nam, staande op het bordes van het stadhuis, koningin Beatrix op 10 juni 2005 een teug koele Chablis uit de tot de rand toe gevulde beker. Het is traditie dat na afloop van het koninklijk bezoek de burgemeester en wethouders van Veere de rest van deze Bourgondische witte wijn tot de bodem ledigen.

Prinses Beatrix op het bordes van het stadhuis in Veere, waar ze uit de beker drinkt (foto Firi den Hoed, 2005).

Gedetailleerde tekening beker Maximiliaan (Rijksmuseum)

De beker is versierd met een militaire voorstelling (beleg van een stad) en draagt de datum 15 september 1546. Met details van de keerzijde en de deksel. Onderdeel van de illustraties van de feestelijke inhuldiging van stadhouder Willem IV als markgraaf van Veere op 1 juni 1751.

Bekijk meer afbeeldingen en documenten van de beker van Maximiliaan op de pagina Collecties.
Bekijk de beker in Museum Veere (Stadhuis).