Koningsdag in Zeeland

Koningsdag is het vervolg op Koninginnedag, die werd gevierd toen Wilhelmina, Juliana en Beatrix koningin waren. Net als in de rest van het land vinden in Zeeland traditiegetrouw allerlei activiteiten plaats: van kinderspelen en optochten met muziek in versierde straten tot vrijmarkten en grote optredens van artiesten. Driemaal bezocht de koninklijke familie op deze dag de provincie Zeeland.

Koninginnedag (beeldbank.zeeland.nl, foto Silco Saaman).

Prinsessedag

Sinds 2014 wordt op de verjaardag van koning Willem-Alexander – 27 april – Koningsdag gevierd. Daarmee wordt een traditie voortgezet die stamt uit het eind van de negentiende eeuw. Het ontstaan van Koninginnedag is nauw verbonden met prinses, later koningin Wilhelmina. Haar vijfde verjaardag, op 31 augustus 1885, werd als Prinsessedag gevierd. Dit was een idee van de hoofdredacteur van het Utrechtsch Provinciaal en Stedelijk Dagblad, J.W. Gerlach, bedoeld om de nationale eenheid te versterken in een tijd waarin sociale, politieke en kerkelijke tegenstellingen het land verdeelden.

Affiche voor de viering van Koninginnedag in Middelburg, 1901 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Volksfeest

Prinsessedag groeide uit tot een feestdag voor kinderen in het hele land. Toen Wilhelmina op 31 augustus 1898 als koningin werd ingehuldigd, gold deze dag in het vervolg elk jaar als Koninginnedag. Nadat zij in 1902 van een ernstige ziekte was hersteld, werd Koninginnedag nog populairder en groeide de dag uit tot een waar volksfeest.

Kinderoptocht in Middelburg, 30 april 1958 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto I. Lamain).

Vanaf 1949 werd Koninginnedag gevierd op de verjaardag van de toenmalige koningin Juliana: 30 april. Deze datum bleef gehandhaafd toen koningin Beatrix in 1980 aantrad.

Koninklijke familie op bezoek

Koningsdag is een nationale feestdag. Waren koningin Wilhelmina en haar familie bijna nooit aanwezig bij de feesten, dat veranderde onder koningin Juliana. Zij introduceerde het defilé op paleis Soestdijk. De koninklijke familie stelde zich elk jaar op het bordes van het paleis op en aanschouwde daar de kilometerslange stoet mensen die aan hen voorbij trok. Sommige mensen boden geschenken aan en velen legden bloemen op de trappen. Het defilé was op de radio en vanaf het midden van de jaren vijftig ook op televisie te volgen. Toen koningin Beatrix in 1980 koningin werd, maakte deze wijze van Koninginnedag vieren plaats voor een bezoek van de koninklijke familie aan een tweetal gemeenten in het land.

In Zeeland kwam zij driemaal om Koninginnedag te vieren: in 1981 in Veere, in 1996 in Sint-Maartensdijk en in 2010 in Wemeldinge en Middelburg. Dit laatste bezoek was beladen. Een jaar eerder was de koninklijke familie in Apeldoorn getuige geweest van een dramatische gebeurtenis. Acht mensen kwamen om het leven en tientallen raakten gewond toen een auto op volle snelheid door de afzetting reed. Toen de koninklijke familie een jaar later te gast was in Zeeland, dankte koningin Beatrix aan het einde van het bezoek de Zeeuwen voor de rimpelloos verlopen dag: “U hebt ons Koninginnedag teruggegeven.”

Koningin Beatrix op het bordes van het stadhuis in Middelburg, 30 april 2010 (Zeeuws Archief, foto Lex de Meester).

Nieuwe invulling aan een traditie

Koning Willem-Alexander heeft Koningsdag een nieuwe invulling gegeven. Hij bezoekt met zijn gezin één stad en daar presenteren stad en streek zich in een ‘grande parade’, een kleurrijk spektakel met muziek, cultuur, sport, design en sociale initiatieven. Daarna maakt het koninklijk gezin een stadswandeling. Zo heeft de koning de traditie een nieuwe invulling gegeven door twee oude elementen (defilé en bezoek met wandeling) te versmelten.

Kinderspelen

Koningsdag en voorheen Koninginnedag begint in veel plaatsen in Zeeland met het hijsen van de vlag en een aubade door het plaatselijke muziekgezelschap en de schooljeugd. Daarna zijn er kinderspelen. Veel oude spelletjes doen het vandaag de dag nog goed: zaklopen, koekhappen, paalklimmen, enzovoorts. Ook dingen kinderen nog altijd om de prijs voor de mooist versierde fiets.

Koninginnedag Baarland in 1988 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto W. Helm).

Versiering

In de tijd van Wilhelmina, begin twintigste eeuw, besteedden de Zeeuwen veel tijd aan het versieren van hun huizen en straten. Vrouwen en meisjes maakten van crêpepapier kleurige bloemen en slingers. Mannen zorgden voor de erebogen en poorten waaraan de rozenguirlandes werden opgehangen. Muziek- en zangverenigingen traden op en door de straten trokken optochten met muziekkorpsen, versierde (gekrôônde) fietsen, praalwagens en verklede mensen. ’s Avonds was er muziek in de cafés.

Oranjefeest in Cadzand omstreeks 1956 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto O. de Milliano).

Sport en lampionnen

In de jaren vijftig en zestig kwam de nadruk meer op de (sport)verenigingen en clubs te liggen. Hun leden liepen in de optochten mee en verzorgden demonstraties. Voor de jonge kinderen waren er in de avonduren lampionoptochten.

Atletiek tijdens Koninginnedag in Serooskerke (W), 31 augustus 1945 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto K. Broerse).

Nog steeds vinden overal lokale festiviteiten plaats, veelal georganiseerd door plaatselijke Oranjecomités en Oranjeverenigingen. Ook worden in de steden tegenwoordig vaak grootschalige optredens van artiesten georganiseerd. Mensen steken de vlag met Oranjewimpel uit. En een vrolijke uitdossing in oranje hoort er helemaal bij.

Vrijmarkten

Op Koninginne- en Koningsdag is geen vergunning nodig om te straatventen. In veel plaatsen zijn er op die dag vrijmarkten. Kinderen spelen viool of blokfluit en hopen dat het publiek daarvoor wat geld over heeft.

Lintjesregen

Op de dag voorafgaand aan Koningsdag vindt de traditionele lintjesregen plaats. In alle gemeenten worden mensen onder valse voorwendselen naar het gemeentehuis gelokt om daar vanwege hun bijzondere maatschappelijke verdiensten te worden gedecoreerd in de Orde van Oranje-Nassau of (slechts enkelen) de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Literatuur

Ineke Strouken, Dit zijn Wij; de 100 belangrijkste tradities van Nederland, Beilen/Utrecht 2010.
V. de Tier (eindred.), Koekoek schietebroek; kinderspelen in Zeeland, Biervliet 2005.