Beeld Karel V

In veel overheidsgebouwen is tegenwoordig een portret van koning Willem-Alexander te vinden. Op aanvraag kunnen overheidsinstellingen dit via de Rijksvoorlichtingsdienst bestellen, maar er is geen enkel beletsel om zelf opdracht tot het vervaardigen van een portret te geven. Het ophangen van een beeltenis van de koning is niet verplicht, maar in de praktijk blijkt men prijs te stellen op een portret als symbool van goed bestuur en verpersoonlijking van de macht. Ook het met bladgoud vergulde beeldje van Karel V was zo’n symbool.

Beeld Karel V, voor- en achterzijde. Datering: circa 1550; afmetingen: 59 x 26,5 x 18 cm; materiaal: eikenhout. Herkomst: Stedelijke Collectie Goes. (Historisch Museum De Bevelanden Goes, foto Ivo Wennekes)

De keten van het Gulden Vlies

Karel V is hier in wapenrok afgebeeld en had in de achttiende eeuw nog de gebruikelijke keizerlijke insignes in zijn handen: de rijksappel en het statiezwaard. Op zijn hoofd draagt hij de rijkskroon waarvan het bekronende kruis is afgebroken. De Habsburgse adelaars op zijn borst en de keten van het Gulden Vlies om zijn hals symboliseren zijn afkomst. De keten van het Gulden Vlies, een prestigieuze ridderlijke orde die in 1430 door hertog Philips de Goede werd ingesteld en waarin Karel V al op 1-jarige leeftijd werd opgenomen, was vooral in de Nederlanden een belangrijk propaganda-instrument. Het moest de toeschouwers herinneren aan de Bourgondische afkomst van deze in Zeeland zo zelden aanwezige landsheer.

Beeld Karel V, linker- en rechterzijde. Datering: circa 1550; afmetingen: 59 x 26,5 x 18 cm; materiaal: eikenhout. Herkomst: Stedelijke Collectie Goes. (Historisch Museum De Bevelanden Goes, foto Ivo Wennekes)

Keizer van het Heilige Roomse Rijk

Karel V werd in 1500 geboren als zoon van de Bourgondische hertog Philips de Schone en de Spaanse Johanna van Castilië. Na het overlijden van zijn vader in 1506 nam zijn grootvader Maximiliaan van Oostenrijk de regering tot zijn meerderjarigheid in 1515 waar. Het rijk waarover Karel V heerste, was enorm. Het omvatte zowel de Bourgondische erflanden (de Nederlanden, Franche-Comté en de Charolais) als grote delen van Spanje, Sardinië, Sicilië, Napels en de pas ontdekte nieuwe werelddelen overzee. Als keizer van het Heilige Roomse Rijk had hij bovendien een dominante positie in de meeste Duitstalige gebieden en kon hij aanspraak doen op het hertogdom Milaan.

Afbeeldingen Karel V

Portretten waren voor het imago van Karel V van groot belang. Op allerlei plaatsen in de Nederlanden waren tijdens zijn regering afbeeldingen van de vorst te vinden, op schilderijen, munten, glasramen, tapijten, in steen, in gips en in hout. In het uitgestrekte rijk waarover Karel V heerste, was dit van groot belang omdat de vorst ondanks constante reizen maar zelden aanwezig kon zijn. In Goes kwam hij gedurende zijn regeringsperiode maar één keer, op 17 juli 1540.

Beeld Karel V, detail hand, circa 1550 (Historisch Museum De Bevelanden, foto Ivo Wennekes).

Stadhuis Goes

Dit beeldje werd rond 1550 gemaakt en stond in de achttiende eeuw boven de ingang van de toren van het stadhuis van Goes. Een handschrift uit het tweede kwart van de achttiende eeuw noemt het beeld dat toen blijkbaar nog in goede staat verkeerde: ‘boven de deur van het stadthuis staet het beelt van keizer Karel voerende den rijksappel of werelt-kloot en het zwaert en daer onder de wapenen van het keizerrijk’. Bij de renovatie van het stadhuis in 1771 werd het verwijderd. Of het beeldje al in de zestiende eeuw boven de ingang stond, is de vraag. In de regel waren gevelbeelden niet van hout maar van steen, zoals op de stadhuizen van Middelburg en Veere is te zien. Houten beelden hadden teveel te lijden van weer en wind, zeker wanneer zij aan de achterzijde geen deel uitmaakten van de nis waarin zij geplaatst waren. De onbewerkte achterkant van dit beeldje zou erop kunnen wijzen dat het oorspronkelijk binnen heeft gestaan, boven een deur of als onderdeel van een schoorsteenbetimmering. Dit zou ook de sporen van bladgoud verklaren die tijdens restauratieonderzoek in 2007 onder de dikke oranje/rode grondlaag werden aangetroffen.

Beeld Karel V. Restauratie 2007: Arnold Truyen Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL) – Maastricht.

Baard en kort haar

Het beeld kwam rond 1925 tijdens werkzaamheden in het stadhuis tevoorschijn en werd aanvankelijk voor een afbeelding van Karel’s grootvader Maximiliaan van Oostenrijk aangezien. Vergelijking met andere portretten toont echter onomstotelijk aan dat we hier met een afbeelding van Karel V te doen hebben, al was het maar doordat hij tegen de heersende mode in vanaf 1529 met baard en korte haren door het leven ging.

Het beeld is onderdeel van de collectie van Historisch Museum De Bevelanden in Goes.

Literatuur

Katie Heyning, Zeeuws Behout: Behoud van houten voorwerpen in Zeeuwse musea, Steunfonds voor de Zeeuwse Musea, Middelburg 2007.