De Schotse huizen in Veere
De Schotse Huizen in Veere vertellen het succesverhaal van de steden en commerciële handel in Zeeland in de late middeleeuwen. De rede van Walcheren was rond het midden van de zestiende eeuw het centrum van de Zeeuwse handel en scheepvaart. De visserij, handel en nijverheid bloeiden. Middelburg, Vlissingen, Arnemuiden en Zierikzee werden belangrijke handelshavens. Datzelfde gold voor Veere. Deze stad knoopte bijzondere handelsbetrekkingen met Schotland aan.
De Schotse Huizen aan de Kaai in Veere (Erfgoed Zeeland).
Schotse stapel
Schotse wolnaties (handelsondernemingen) waren er in Veere al in de vroege vijftiende eeuw. In 1541 werd Veere de stapelplaats voor Schotse goederen, met wol als veruit het belangrijkste product. Wol was erg gewild in de Vlaamse lakenindustrie. Het bezit van de Schotse stapel betekende dat wollen en linnen stoffen, zalm, boter, leer en huiden uit Schotland alleen in Veere verkocht mochten worden. In Veere gevestigde ‘factors’ verkochten de goederen voor rekening van Schotse kooplieden.
Veere dankte de Schotse stapel onder meer aan de heren van Veere. Zij bezaten plaatselijk veel macht en hadden bovendien familiebanden met het Schotse koningshuis. Wolfert VI van Borselen, heer van Veere, was in 1444 gehuwd met prinses Mary Stuart, dochter van de Schotse koning James I. Dankzij de banden met het Schotse koningshuis wisten de heren van Veere de Schotse stapel voor Veere te bemachtigen.
Voorrechten
De Schotten waren belangrijk voor de havenstad en kregen daarom allerlei voorrechten. Ze bezaten pakhuizen, kantoren, woonhuizen en een eigen kerk met dominee. Ze konden in de speciaal voor hen ingerichte herberg De Swane eten en logeren zonder accijns op bier en wijn te betalen. De Schotten spraken ook eigen recht, van 1541 tot 1616 in De Swane. In de Grote Kerk kregen de Schotten een kapel tot hun beschikking. Die werd gebruikt voor samenkomsten van de ‘kirk’ die de Schotse kooplieden stichtten. Naast de Grote Kerk kreeg de Schotse gemeenschap een eigen begraafplaats. Vermoedelijk was de ingang tegen de kerkmuur aan de Kapellestraat.
Gevelsteen van Huis Het Lammeken (Erfgoed Zeeland).
De huizen Het Lammeken en In de Struijs aan de Kaai 25-27 herinneren nog aan hun vroegere Schotse bewoners. De naam en het lam op de gevelsteen van het eerste huis verwijzen naar de wolhandel. Sinds 1950 is in deze huizen het museum De Schotse Huizen gevestigd. De cisterne aan de Oudestraat werd in 1542 voor de Schotten aangelegd om wol en huiden te kunnen wassen.
Neergang
Het zwaartepunt van de handel verschoof aan het eind van de zestiende eeuw naar Holland. Middelburg en Vlissingen richtten zich op nieuwe handelsactiviteiten, zoals de VOC en de kaapvaart. Samen met Zierikzee bepaalden zij de Gouden Eeuw van Zeeland. Alleen met Veere ging het steeds slechter. Maar dankzij de Schotse stapel wist het stadje nog lang het hoofd boven water te houden. Rond het midden van de zeventiende eeuw was maar liefst twee derde van de Veerenaren voor zijn bestaan afhankelijk van de stapel. De Schotse stapel bleef in Veere tot 1799.
Veere onderhoudt nog altijd nauwe banden met Schotland (Erfgoed Zeeland).
Bijzondere band tussen Veere en Schotland
Veere hield ook daarna een bijzondere band met Schotland. Aan het eind van de 20ste eeuw werd de Stichting Veere-Schotland opgericht om de Schotse cultuur in Veere onder de aandacht te brengen en de banden met het land opnieuw aan te halen. Speciaal voor Veere werd zelfs een tartan ontworpen. Een tartan is de geruite wollen stof waar de Schotse kilt van wordt gemaakt. De Veere District Tartan staat officieel geregistreerd in The Scottish Register of Tartans.
De Schotse Huizen zijn nu onderdeel van Museum Veere. Het museum toont in de Schotse Huizen onder meer originele voorwerpen en documenten die herinneren aan de eeuwenlange handelsbetrekkingen tussen Veere en Schotland.
Literatuur
Peter Blom en Tiny Polderman, Schotten lusten geen spek, vier eeuwen Schots leven in Veere, Veere 2003.
Arno Neele, De economie van de stad en de stedelingen, in: Paul Brusse en Peter Henderikx (red.), Geschiedenis van Zeeland, dl. 1: Prehistorie-1550, Zwolle 2012, 277-294.
Tiny Polderman en Peter Blom, Veere, van vissersbuurt tot vestingstad, Goes 1996.
Ellen Vreenegoor en Jan Kuipers (red.), Vondsten in Veere.
Middeleeuwse voorwerpen uit een beerput van huis ‘In den Struys’, Abcoude 1996.