Aanleg kanaal en spoorweg op Walcheren

Tussen 1866 en 1873 vonden op Walcheren grote infrastructurele werken plaats: de aanleg van de spoorlijn van Roosendaal naar Vlissingen over de Sloedam, en van het Kanaal door Walcheren. Kanaal en spoorweg droegen bij aan een betere bereikbaarheid van Middelburg en Vlissingen. Al veel eerder dreigden de havens door dichtslibbing onbruikbaar te worden. De nieuwe werken moesten de welvaart bevorderen. Met de aanleg werden echter ook landschap en steden aangetast.

Kanaal door Walcheren, foto uit 1995 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto Slagboom en Peeters).

Feest

Er was al een lange weg van onderhandelingen afgelegd voordat het wetsvoorstel tot de aanleg van een spoorweg van Roosendaal naar Vlissingen in 1865 in de Tweede en Eerste Kamer werd aangenomen. De Middelburgers waren hierover zo enthousiast dat de vlaggen werden uitgestoken en de klokken werden geluid. Toen het werk in 1867 echt ging beginnen, was het opnieuw feest in Middelburg en trok een grote optocht door de straten.

Begin

De werken begonnen met het verbeteren van de Nieuwe Haven van Middelburg. De toegang tot de haven van Arnemuiden werd door een kanaal (Arnekanaal) vervangen. De gemeente Veere verzocht om doortrekking van het kanaal, dat aanvankelijk alleen tussen Middelburg en Vlissingen was gepland.

Traject van het kanaal en de spoorweg op Walcheren. Uitsnede van de kaart van Zeeland, ontworpen en getekend door J. Kuyper uit 1872 (Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata).

Het uit 1817 daterende kanaal tussen Middelburg en Veere werd gedeeltelijk verbreed en uitgediept. Het tracé bij Veere werd verlegd. Het nieuwe kanaal liep dus vlak langs het stadje. Daar mondde het uit in het Veerse Gat (nu is dit het Veerse Meer), een deel van de Oosterschelde.

Affiche van 7 december 1867 met de aankondiging van de sluiting van de ‘Uitgang Vlissingsche Poort’ door burgemeester en wethouders van Middelburg (ZB, Beeldbank Zeeland).

Sloop vestingwallen en stadspoort

Besloten werd om het tracé van kanaal en spoorweg dicht langs het oude Middelburg te laten lopen. Een belangrijk gedeelte van de zestiende-eeuwse Middelburgse bolwerken moest daarom worden afgegraven. Deze bolwerken hadden hun vestingbouwkundige waarde inmiddels verloren. Ook de fraaie zeventiende-eeuwse Vlissingse Poort werd hierbij opgeofferd. De fundamenten van deze poort moesten ergens ter hoogte van de huidige Schroebrug in het kanaal liggen.

Vlissingse Poort in Middelburg met daarachter het Vlissings Wagenplein. Foto uit 1865, slechts enkele jaren voor de sloop in 1867-1868 (Zeeuws Archief).

Lang gaat het verhaal dat de keuze voor dit tracé te wijten is aan grootgrondbezitters die hun land weigerden af te staan aan de staat. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat dit niet het geval was.

Kanaal door Walcheren met Stationsbrug en rechts het station. Foto omstreeks 1895 (Zeeuws Archief).

Loskade

In Middelburg kwam een Loskade langs het nieuwe kanaal, bedoeld om schepen te lossen en te laden. Het is de enige kade in de stad, verder spreekt men in Middelburg namelijk van kaaien. Het eerste gedeelte van deze nieuwe straat, vanaf de in 1871 aangelegde Stationsstraat, werd tussen 1879 en 1900 bebouwd met grote en voorname huizen. Ze hebben gevels in de typische eclectische bouwstijl. Rond 1900 was dit een gerenommeerde straat.

Stationsbrug in Middelburg, met de Stationsstraat, de Blauwedijk (links) en de Loskade (rechts), op een prentbriefkaart van omstreeks 1900 (Zeeuws Archief).

Bedrijven

Elders aan het kanaal vestigden zich industriële bedrijven, zoals de Vitrite (met voorlopers) vanaf 1889. In hetzelfde jaar startte aan de overkant ofwel aan de oostzijde van het kanaal de meelfabriek van de firma wed. J.H.C. Kakebeeke Gz. uit Goes.

De meelfabriek van de firma wed. J.H.C. Kakebeeke Gz. aan het Kanaal door Walcheren met afgemeerde schepen. Prentbriefkaart van omstreeks 1895 (Zeeuws Archief, collectie KZGW, Zelandia Illustrata).

Openstelling

Het kanaal tussen Veere en Middelburg werd op 9 september 1872 opengesteld. Zowel in Vlissingen als in Veere waren dubbele schutsluizen aangelegd. Een jaar later (8 september 1873) werden in Vlissingen de spoorweg-, haven- en kanaalwerken feestelijk geopend door koning Willem III. Aan het eind van dat jaar, om precies te zijn op 18 december, voer het eerste koopvaardijschip uit Nederlands-Indië door het nieuwe kanaal van Vlissingen naar Middelburg.

Het Kanaal door Walcheren en de Eerste Binnenhaven (op voorgrond rechts) in Vlissingen. Prentbriefkaart van omstreeks 1895 (Zeeuws Archief, collectie KZGW, Zelandia Illustrata).

Literatuur

P. Blom, P. Henderikx, A. de Klerk, P. Sijnke en A. Tramper, Historische Atlas van Walcheren, Nijmegen 2009.
A. van Santen, De verminking van de bolwerken van Middelburg in 1867, in: De Wete, gedaan aan de leden van de Heemkundige kring Walcheren, jrg. 23 (1994) 3, 12-15.
Peter Sijnke en Anneke van Waarden, Bewogen jaren; Middelburg in de 20ste eeuw, Zaltbommel 1994.
Hans Sinke, Middelburg, architectuur en stedenbouw 1850-1950, Zwolle 1996.
I.H. Vogel-Wessels Boer en P.J. Smallegange, Heil breng’ ons kanaal en spoor, Middelburg 2004.