Kanaal door Walcheren
Tussen Middelburg en Veere is het jaagpad langs het Kanaal door Walcheren tegenwoordig een wandelpad. Je loopt er langs de Oude Veerseweg, een prachtig hollebollig weidevogelgebied, en natuurlijk langs het kanaal. Daar passeer je nogal wat kanonnen. Tientallen. Niet gevechtsklaar opgesteld, maar ingegraven met hun loop naar beneden. Daarmee kregen ze een vreedzame functie als meerpaal.
Van haven tot N57
Middelburg was een rijke handelsstad, met bloeiperiodes in de zeventiende en achttiende eeuw, die echter aan het eind van de achttiende eeuw slechter bereikbaar werd; de toegang tot de haven slibde dicht.
De Haven was feitelijk een havenkanaal. Dat veranderde nog diverse malen van gedaante, namelijk achtereenvolgens naar de Oude Havenpolder, de Nieuwlandseweg en inmiddels de N57.
Havenkanaal.
Een nieuw kanaal
Begin negentiende eeuw werd besloten vanuit Middelburg een nieuw kanaal te graven in de richting van Veere. Koning Willem I liet in die tijd veel kanalen graven. In 1817 werd het kanaal geopend. Het liep in één rechte lijn in noordoostelijke richting naar het Veerse Meer, toen Oosterschelde. In Middelburg sloot het aan op de bestaande kaaien.
Beter bereikbaar
Ook de monding van het kanaal in de Oosterschelde bleek onderhevig aan dichtslibbing en al snel ontstond de wens Middelburg voor de scheepvaart te ontsluiten via Vlissingen. In 1839 werden daarom aanvragen gedaan voor het graven van een Kanaal door Walcheren.
Tegelijkertijd ontstonden er plannen voor een spoorlijn vanuit Noord-Brabant naar Vlissingen. Daarvoor moest er een dam aangelegd worden in het Sloe. En intussen was het scheidingsverdrag met België (het Tractaat) van kracht, dat de Belgen naast onafhankelijkheid ook een vrije doorvaart op de Zeeuwse wateren garandeerde; iets waaraan men ons tot de dag van vandaag helpt herinneren.
Bijna dertig jaar later…
Pas in 1865 viel het besluit in de Eerste en Tweede Kamer het Kanaal van Middelburg naar Vlissingen te graven, in combinatie met de aanleg van de spoorlijn. De spoorlijn werd op een dam gelegd in het Sloe, waarmee het doortrekken van het Kanaal van Veere naar Middelburg tot aan Vlissingen een verplichting werd op basis van het Tractaat. Ook in fysieke zin vielen ze vrijwel samen, want langs een groot traject kwamen spoor en kanaal parallel te liggen. Een deel van de fraaie zestiende-eeuwse Middelburgse bolwerken moest hiervoor worden afgebroken, omdat ze plaats moesten maken voor het Kanaal door Walcheren en het Middelburgse treinstation. Zo ontstonden in Middelburg de Loskade en de Stationsstraat.
Sloedam en spoor.
Handwerk
De aanleg van het Kanaal verliep snel in verhouding tot de besluitvormingstermijn. Het werd met de hand gegraven door ‘polderjongens’, arbeiders die van werk naar werk trokken. Tussen Middelburg en Vlissingen ontstond een nieuw kanaal, maar richting Veere veranderde het bestaande kanaal aanzienlijk. De gemeente Veere verzocht de monding te verleggen, en aldus werd er ter hoogte van Kleverskerke een bocht in het kanaal gelegd. Het resterende deel van het oude kanaal uit 1817 slibde volledig dicht en werd later ingepolderd. Tevens werd de Arne verder uitgegraven en verlengd tot het Arnekanaal, om Arnemuiden te ontsluiten via het Kanaal door Walcheren. De Haven, het oude Middelburgse havenkanaal, werd gedempt.
Handwerk.
En dan de kanonnen
Die waren nog maar net tweehonderd jaar geleden aangeschaft in Luik. Als wapens, wel te verstaan. Echter, al snel na aanschaf van deze voorladers kwam er een beter type op de markt, de achterlader, dat veiliger en sneller was. De voorladers hebben zo’n dertig jaar dienst gedaan als kanon, maar wellicht nooit een kogel afgevuurd. In het bestek en voorwaarden van 27 juni 1872 van het ministerie van Binnenlandse Zaken wegens het (onder andere) leveren van meerpalen langs ‘het kanaal tusschen Middelburg en Vlissingen’ staat vermeld dat er meerpalen van kanonnen dienden te worden geplaatst. In het bestek is te lezen dat de aannemer zich bij ’s Rijks Mariene werf te Amsterdam moet verzekeren dat hij de opgegeven kanonnen onbeschadigd ontvangen heeft en verantwoordelijk is voor alle schade en verlies, ‘van het oogenblik dat hij de stukken ontvangen heeft’.
Kanonnen.
254 stuks
In totaal werden 254 kanonnen voorgeschreven, variërend van ‘3525 kg wegende 1e soort kanonnen tot 58 ligte van 1466 kg’. De kanonnen die tweemaal met koolteer moesten worden bestreken ‘rusten met hunne tappen onder de grond’ op houten driehoekige en vierhoekige frames. Groot voordeel van deze kanonnen was dat ze niet wegrotten, zoals houten meerpalen. Wie niet alleen de achterkant van de kanonnen wil zien, zou een kijkje kunnen nemen bij de Oranjemolen aan de Oranjedijk in Vlissingen. Daar staan enkele overbodig geworden meerpalen weer als kanon opgesteld.
Het jaagpad
Langs het Kanaal door Walcheren ligt een jaagpad: daar liepen mannen met paarden om schepen voort te trekken, met name bij gebrek aan wind.
Het jaagpad tussen Middelburg en Veere is altijd onverhard geweest. Door gras en stilte kun je hier nu van de ene naar de andere historische stad lopen. Richting Middelburg met zicht op de Lange Jan en de Oostkerk.
Als de waterstand niet te hoog is, zijn de Vilvoordse stenen in de glooiing goed te zien. Een cultuurhistorisch detail, net als de meerpalen. Ook bijzonder is dat de sloot langs de kanaaldijk op enkele plaatsen wordt overbrugd door zogenoemde heulen. Dat zijn gemetselde bruggen, voorlopers van de betonnen buis (duiker).
Het jaagpad.
Natuur
Drie tot vier keer per jaar graast een schaapskudde de dijk en het jaagpad af. De dieren verspreiden bloemzaden. Aan het begin van het jaar wordt het jaagpad twee keer gemaaid, zodat het niet teveel verruigt.
Aan de binnenkant ligt natuurgebied Oude Veerseweg: weiland, water en vogels. In het voorjaar is het belangrijk voor broedende weidevogels, zoals kievit en tureluur. In de winter verblijven er veel overwinterende ganzen. En, dankzij kwelwater, groeien hier zoutminnende planten als zeeaster.
Weidevogelgebied met zicht op Middelburg.
Wandelnetwerk
Het wandel-jaagpad is onderdeel van het wandelnetwerk Zeeland en bewegwijzerd. Je kunt op verschillende plaatsen beginnen. Bijvoorbeeld aan het parkeerterrein aan de Oude Veerseweg op Ramsburg (Middelburg), of bij het gemaal Poppekinderen. Het tracé is ongeveer 5 kilometer lang.
Wandelnetwerk.