Monument voor de Verdronken Dorpen

Op de Oosterscheldedijk, even ten oosten van Colijnsplaat, staat sinds 2009 het Monument voor de Verdronken Dorpen in Zeeland. Het is in opdracht van de Provincie Zeeland ontworpen door de Amsterdamse kunstenares Lydia Schouten en vestigt de aandacht op verdronken kerkdorpen die in de periode tussen ongeveer 1300 en 1700 als gevolg van watervloeden zijn verdwenen.

Op gezette tijden klinkt er een geluidscompositie vanuit het monument: om 11.34, 14.04 en 15.30 uur (ook bijgaand te beluisteren). Het zijn tijdstippen gekoppeld aan de jaren waarin zich grote watervloeden voordeden, zoals de eerste Sint-Elisabethsvloed van 1404 en de Sint-Felixvloed van 1530. Op de traptreden naar het water lees je de namen van verdronken dorpen en enkele, altijd actuele, dichtregels naar aanleiding van de Sint-Elisabethsvloed: “Het geldt voor nu, het geldt voor later. Wantrouw de macht van wind en water.”

Monument voor de Verdronken Dorpen in Zeeland (Erfgoed Zeeland).

Monument voor de Verdronken Dorpen in Zeeland (Erfgoed Zeeland).

Het Deltagebied telt naar verhouding de meeste verdronken nederzettingen van Europa. Behalve de provincie Zeeland omvat dit gebied de Zuid-Hollandse eilanden, de Rotterdamse Maasregio en een deel van Noord-Brabant. De meeste verdronken dorpen liggen binnen de Zeeuwse provinciegrenzen. We tellen in Zeeland minstens 120 verdronken kerkdorpen inclusief enkele stadjes, naast vele tientallen verdronken buurtschappen en kapeldorpen. Sporen in het landschap, bodemvondsten, archiefmateriaal, kaarten, kunstwerken en geschriften herinneren ons aan het leven in de verdronken woonplaatsen. Een bekend voorbeeld is de Plompe Toren van het verdronken Koudekerke op Schouwen-Duiveland. In de directe omgeving van het monument liggen de verdronken dorpen Soecke en Welle, als gevolg van de Sint-Felixvloed van 1530.

Zeeland anno 1573, detail kaart Christiaan Sgroten. Op deze kaart is goed de situatie te zien na de Sint-Felixvloed van 1530.

Zeeland anno 1573, detail kaart Christiaan Sgroten. Op deze kaart is goed de situatie te zien na de Sint-Felixvloed van 1530.

Het gaat om nederzettingen die ruwweg ontstonden in de periode 900-1500. Ze zijn weggevaagd door het water, veelal als gevolg van een stormvloed, maar soms ook door inundatie. Soms ‘verdronk’ een dorp verschillende keren. Het werd dan op dezelfde plaats of een eindje verderop hersticht, of door zijn inwoners verlaten.

In Zeeuws-Vlaanderen liggen behalve verdronken dorpen ook verschillende verdronken stadjes. Maar Zeelands meest legendarische verdronken stad is Reimerswaal (destijds na Middelburg en Zierikzee de derde stad van Zeeland), in de Oosterschelde bij de huidige Oesterdam. De bekendheid van Reimerswaal strekt tot voorbij de provincie- en de landsgrenzen. Reimerswaal ging tijdens de stormvloeden van 1555 en 1557 grotendeels verloren. Bij zeer laag water komen de restanten van de stadmuren nog boven water. De verdronken stad is inmiddels aangewezen als archeologisch rijksmonument.

Gravure Jan Luyken uit 1702 naar aanleiding van de Sint-Elisabethsvloed van 1404.

Gravure Jan Luyken uit 1702 naar aanleiding van de Sint-Elisabethsvloed van 1404.

Een bezoek aan het Monument voor de Verdronken Dorpen in Zeeland kun je het beste beleven en ervaren op de tijden dat de geluidscompositie (bijlage) ‘live’ klinkt of als het bij schemering van binnenuit wordt verlicht. Het is een contemplatief kunstwerk, een ‘verdronken torenspits’ op de grens van land en water. De kustlijn van Zeeland is door de eeuwen heen letterlijk in beweging geweest. Tot vrij recent in de geschiedenis vormde het water een bedreiging voor de mens. In het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk kan kennis worden opgedaan over de geschiedenis van de verdronken dorpen in Zeeland en de vele eeuwen strijd van Zeeuwen tegen het water.