Kastelenjacht op Walcheren

Op Walcheren kennen we twee prachtige kastelen: Kasteel Westhove en Ter Hooge. Maar op het voormalige eiland hebben meer kastelen gestaan. Wat te denken van het enorme kasteel Zandenburg bij Veere, waarvan archeologen een deel in de jaren vijftig van de vorige eeuw hebben opgegraven? Of het beroemde kasteel van Aldegonde bij West-Souburg, waarvan archeologen bij de bouw van een nieuwe wijk nog ternauwernood enkele resten in kaart konden brengen? In de afgelopen jaren hebben de Walcherse archeologen resten van enkele andere kastelen en vliedbergen of kasteelbergjes in kaart kunnen brengen. Dit deden zij door middel van nieuwe technieken en methoden. Het zijn andere manieren om ‘op kastelenjacht’ te gaan.

Huis ter Mortiere

Op het bedrijventerrein Arnestein bij Arnemuiden heeft in de middeleeuwen het kasteel Huis ter Mortiere gestaan. In de vijftiende eeuw werd dit kasteel onderdeel van een klooster. De monniken van dit klooster verhuisden kort daarop naar Vrouwenpolder, omdat overstromingsgevaar voor het kasteel en klooster dreigde. In een leidingsleuf vond men in 2003 naar verluidt skeletten, tombes en muurresten. Toen de Delta vorig jaar met een boring een nieuwe leiding wilde aanleggen, was onderzoek nodig. Hiervoor gebruikten de archeologen een geofysische methode. Door elektronische geleidbaarheid en magnetische gevoeligheid te meten konden zij in de ondergrond allemaal muren van het kasteel en klooster in kaart brengen. Gebakken klei, bijvoorbeeld in de vorm van bakstenen, wordt namelijk licht magnetisch. En zonder één schep in de grond te zetten is de exacte plaats van het complex nu bekend.

Hof Popkensburg

In een ander geval liftten de archeologen mee met een milieukundig onderzoek. Bewoners van het Hof Popkensburg bij Sint-Laurens kwamen bij het tuinieren vaak afval tegen. Een bodemonderzoek was daarom nodig. Het was bekend dat hier in de grond ook resten konden liggen van het kasteel Popkensburg, dat tot ontzetting van veel Zeeuwen in 1863 werd gesloopt. Alleen de omliggende gracht bleef zichtbaar, tot deze in de jaren vijftig van de vorige eeuw met afval uit Middelburg werd gevuld. Samen met een milieudeskundige bepaalde de archeoloog de plaats van enkele proefsleufjes. Waar de milieudeskundige de mate van vervuiling in de grachtvulling kon meten, bracht de archeoloog de contouren van het kasteel nieuw in kaart; twee vliegen in één klap.

Gezicht op Popkensburg; door Willem Jan van den Berghe, tweede helft negentiende eeuw (Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen).

Bergje met toren in Domburg

Bij Domburg kwam op weer een andere manier een zogenaamd kasteelbergje met een stenen toren aan het licht. Bovenop veel vliedbergen in Zeeland stond ooit een toren van hout of steen; deze bergjes worden daarom ook kasteelbergjes genoemd. Een bergje met resten van een stenen toren was tot dusver nog niet gevonden. Nu wel, met behulp van een magnetometeropname ten behoeve van explosievenonderzoek. Op de opname was in rood een grote ronde cirkel te zien. De archeologen dachten meteen aan licht magnetisch baksteenpuin dat afkomstig kon zijn van een stenen gebouw op een bergje, en dat langs de hellingen in de omringende gracht was gerold. In een sleuf kwamen de gracht, het puin en centraal de resten van een bakstenen fundament aan het licht.
Dit zijn maar enkele voorbeelden van hoe de archeologie zeer gebaat is bij de moderne techniek.

De bakstenen fundamentresten uit Domburg (foto Walcherse Archeologische Dienst).