Slot Moermond

Het huidige slot Moermond bij Renesse is het derde kasteel dat op die plek verrees. Het is eigenlijk geen echt middeleeuws kasteel meer, eerder een samenraapsel van bouwstijlen uit verschillende perioden. Het oudste deel van het gebouw dateert uit de zestiende eeuw.

Slot Moermond bij Renesse (Erfgoed Zeeland).

Slot Moermond bij Renesse (Erfgoed Zeeland).

Stenen kastelen

In Zeeland werden in de dertiende eeuw de eerste stenen kastelen gebouwd. Deze stenen kastelen vervingen geleidelijk de houten mottekastelen, die de edelen tot die tijd gebruikten, en waarvan bij museum Terra Maris in Oostkapelle een reconstructie te zien is. Zeeland telde aan het eind van de twaalfde eeuw vermoedelijk een paar honderd mottekastelen.

De moderne bakstenen kastelen waren duur om te laten bouwen. Alleen de belangrijkste en rijkste ambachtsheren konden zich zo’n complex veroorloven. De edellieden die een stenen kasteel hadden, werden nu nog belangrijker en machtiger. Zij konden ook de inwoners van het omringende gebied bescherming bieden.

Donjon

Costijn van Zierikzee liet op de plek van het huidige slot Moermond omstreeks 1230 een kasteel bouwen. Hij had het gebied een jaar eerder in leen gekregen van graaf Floris IV. Het kasteelterrein bevatte een centrale donjon of zaal met traptoren en werd omsloten door een veelhoekige ringmuur met een uitspringende vierkante toren aan de noordwestzijde. Een met dit type verwant kasteel verrees in Haamstede. Dit kasteel werd vermoedelijk gebouwd in opdracht van Jan van Haamstede, die een kleinzoon was van Costijn van Zierikzee.

Slot Moermond omstreeks 1920 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Slot Moermond omstreeks 1920 (ZB, Beeldbank Zeeland).

‘Men most breken alte malen’

Het eerste kasteel in Renesse werd in 1297 verwoest in de strijd tussen de achterkleinzoon van Costijn, Jan van Renesse en zijn rivaal Wolfert van Borselen. Jan van Renesse had zich met enkele honderden soldaten teruggetrokken op kasteel Moermond, dat door de troepen van Wolfert van Borselen werd omsingeld. Het beleg duurde enkele maanden. Daarna gaven de troepen van Van Renesse zich door honger en ellende gedreven over. Jan van Renesse wist te ontkomen. Maar van zijn kasteel bleef geen steen overeind. Kroniekschrijver Melis Stoke vermeldt: ‘Dus belachmen Moermond. Men most breken alte malen / Van boven neder toten dale’.

Tweede kasteel

De restanten van Moermond kwamen begin veertiende eeuw in handen van Witte van Haamstede, een broer van graaf Jan I van Holland. Zijn zoon, Aernoud van Haamstede, liet omstreeks 1330 vlakbij de plek van het vorige kasteel een nieuw kasteel bouwen. Het ging, op het poortgebouw na, meer dan honderd jaar later verloren.

Vermogen

Het huidige slot Moermond stamt uit 1513 en werd gebouwd in opdracht van Jacob van Tuyll, heer van Serooskerke, Welland en Moermond. Dat gebeurde met een deel van het vermogen van zijn tweede echtgenote, Adriana van Wissekerke. Een opschrift boven een schoorsteenmantel op een van de bovenverdiepingen herinnert er nog aan: ‘Jacob van ’s Herroitskerckes wijf goede saken, deden Moermond derde werf nieuwe maken. 1513.’ Het poortgebouw dat van het vorige kasteel was overgebleven, werd omgevormd tot een rechthoekig huis met meerdere verdiepingen. Een deel van de westvleugel werd hoogstwaarschijnlijk opgebouwd met de grote moppen (stenen) van het eerste kasteel.

Kasteel Moermond bij Renesse in de Cronyk van M. Smallegange, 1695 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Kasteel Moermond bij Renesse in de Cronyk van M. Smallegange, 1695 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Uitbreidingen

Slot Moermond kwam later in handen van vooraanstaande burgers uit Zierikzee. Het werd in 1612 gekocht door Iman van Zuidland, schepen en later burgemeester van Zierikzee. Hij breidde het slot uit met onder meer een traptoren en een vleugel met poortje aan de oostzijde. Boven dit poortje werd de zinspreuk ‘Virtus post fata virescit’ aangebracht: Door tegenslagen wordt de deugd bevorderd.

Poortje uit 1613 met zinspreuk. (Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, foto C. Steenbergh)

Poortje uit 1613 met zinspreuk (Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, foto C. Steenbergh).

Pieter Kemp, rentmeester Beoostenschelde en burgemeester van Zierikzee, die het slot later in de zeventiende eeuw aankocht, liet vermoedelijk nog een tuinkamer aanbouwen. In de daaropvolgende eeuwen werden diverse malen herstel- en restauratiewerkzaamheden uitgevoerd.

Interieur ontvangstruimte Moermond omstreeks 1916 (Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, foto C. Steenbergh).

Interieur ontvangstruimte Moermond omstreeks 1916 (Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, foto C. Steenbergh).

Water

De watersnoodramp in 1953 bracht ernstige schade toe. Het water stond maandenlang tot twee meter hoog in en om het kasteel. Twee jaar later verkocht de familie Vriesendorp, die het slot tot die tijd had bewoond, het aan een stichting die voor dit doel was opgericht. In 1957 volgde archeologisch onderzoek op het terrein, nadat bij het uitdiepen van de gracht een brok metselwerk was gevonden. Dat bleek later een gedeelte van de veelhoekige ringmuur van het eerste kasteel te zijn. Het nog bestaande kasteel werd tussen 1958 en 1960 gerestaureerd. Er kwam een nieuwe muur met drie hoektorens om het terrein.

Moermond in 1962 na de restauratie. (Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Moermond in 1962 na de restauratie (Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).

Ook een vermoedelijk achttiende-eeuwse boerderij en een oranjerie maken deel uit van het complex.

De boerderij op het kasteelterrein (Erfgoed Zeeland).

De boerderij op het kasteelterrein (Erfgoed Zeeland).

Nieuwe exploitatie

Na het einde van de particuliere bewoning van het kasteel ging de Stichting Slot Moermond op zoek naar een nieuwe exploitatie. In 1962 kwam er de ‘Outward Bound’-school in, een opleiding voor toekomstige functionarissen in de grootindustrie. Na sluiting van deze school fungeerde Moermond als conferentieoord en ontmoetingscentrum. Momenteel is er een hotelketen gevestigd.

Literatuur

J.P. van den Broecke, Middeleeuwse kastelen van Zeeland; bijzonderheden over verdwenen burchten en ridderhofsteden, Delft 1978. 
Paul Brusse en Peter Henderikx (red.), Geschiedenis van Zeeland, dl. 1: prehistorie – 1550, Zwolle/Utrecht 2012. 
J.G.N. Renaud, Moermond, in: Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 70 (1971) 2/3, 76-78.