Johan ten Klooster in Zeeland

Johannes Frederik Engelbert (Johan) ten Klooster werd geboren op 7 augustus 1873 in Kudus, Nederlands-Indië (nu Indonesië). Hij groeide op bij een oom en tante in Rotterdam en bezocht een kostschool in Baarn. Ondanks zijn ambities als kunstenaar koos hij voor het leger en nam hij dienst bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). In 1897 kwam hij in Nederlands-Indië aan. Hij werd gegrepen door de overweldigende natuur en door de mensen.

Johan ten Klooster, Zelfportret, circa 1930, houtsnede (Zeeuws Museum, foto Ivo Wennekes).

In 1903 trouwde Ten Klooster met Emilie Gerrits en een jaar later werd zoon Hans geboren. In 1907 kreeg Ten Klooster vanwege zijn langdurig dienstverband een jaar verlof. Hij vertrok met zijn vrouw en zoon naar Nederland. Ze verbleven in Den Haag, waar Ten Klooster teken- en schilderlessen volgde, onder andere bij kunstenaar Willem van Konijnenburg.

In 1908 ging de familie Ten Klooster terug naar Nederlands-Indië. Ten Klooster werd eerst op Java gestationeerd, waar in 1909 zoon Philip werd geboren, en later op Nieuw-Guinea. Hier was hij van 1911 tot 1913 commandant van een militaire exploratietocht. Na nog een korte aanstelling in 1914 op Java kreeg Ten Klooster het verlof dat hem en zijn familie, in 1911 uitgebreid met zoon Thomas, uiteindelijk naar Zeeland bracht.

Tijdens zijn verlof werd Ten Klooster in de zomer van 1914 opgeroepen en als garnizoenscommandant gedetacheerd in Oostkapelle. De mobilisatie in verband met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog veranderde het tijdelijke in een permanent verblijf.

Zeeland beviel Ten Klooster: hij liet zijn familie uit Den Haag overkomen en vestigde zich in Veere. Tijdens zijn hele diensttijd had Ten Klooster regelmatig tijd om zich aan zijn passies tekenen en schilderen te wijden. Na de mobilisatie nam Ten Klooster in 1919 ontslag uit de militaire dienst en stortte zich op de kunsten. De vele schetsboeken die hij in de loop der jaren had gevuld, zowel uit zijn tijd in Nederlands-Indië als tijdens de mobilisatietijd in Zeeland, vormden voor hem een belangrijke inspiratiebron.

Johan ten Klooster, Landschap met op de achtergrond de Grote Kerk van Veere, 1915-1940, penseel en inkt (Zeeuws Museum, foto Ivo Wennekes).

Ten Klooster experimenteerde met verschillende technieken, waaronder houtsneden op Japanse wijze en Chinees penseelschilderen. Beide kunstvormen pasten bij zijn interesse in boeddhisme en oosterse filosofie. Daarnaast maakte Ten Klooster ook olieverfschilderijen. Zijn inspiratie haalde hij uit zijn herinneringen, zijn schetsboeken en zijn omgeving.

Herinnering Boroboedoer, circa 1920, houtsnede (Zeeuws Museum, foto Ivo Wennekes).

Vooral de periode 1920-1930 was vruchtbaar: werk van Ten Klooster was te zien op verschillende tentoonstellingen in Nederland en ook in het buitenland (London, New York, Philadelphia…). Het medium waarin Johan ten Klooster misschien wel het meeste succes kende, was de houtsnede. Zijn ontwerpen, de wijze waarop hij de drukblokken sneed en de delicate afdrukken die hij ervan maakte, spraken kunstminnend publiek in binnen- en buitenland aan. Hij ontwierp verschillende series van prenten. Ook werden verschillende ontwerpen van met name zijn Indische houtsneden gebruikt voor afdrukken in onder meer boeken en tijdschriften. Soms klom hij zelf in de pen voor het schrijven van een kort artikel.

Johan ten Klooster, Paarden, circa 1928, houtsnede (Zeeuws Museum, foto Ivo Wennekes).

Zijn verdiensten als kunstenaar stelden Ten Klooster in 1927 in staat om voor een reis van drie maanden terug te keren naar Nederlands-Indië. Daar bezocht hij oude bekenden en deed hij hernieuwde inspiratie op. Het laatste decennium van Ten Kloosters leven verliep rustiger. De geestdrift die zijn kunstenaarschap aanvankelijk bezielde, was verminderd. Hij bleef tekenen en schilderen, maar nam ook de tijd om samen met zijn vrouw Emilie te luieren en te genieten van het Zeeuwse water. Op 15 februari 1940 overleed Ten Klooster plotseling als gevolg van een hartaanval.

auteur: Caroline van Santen (Zeeuws Museum)

Bronnen

W.P. ten Klooster, Bewogen levens; de kunstenaarsfamilie Ten Klooster in Veere, Vlissingen 2008.
Bea Brommer, Johannes ten Klooster (1873-1940); a man with two lives, Amsterdam 2007.

Werken Johan ten Klooster op de website van het Zeeuws Museum