De Middelburgse klompenschool

Het verhaal is bekend. Als gevolg van de oorlogshandelingen in de meidagen van 1940 werd een groot deel van de Middelburgse binnenstad verwoest. Vooral de directe omgeving van de Markt werd zwaar getroffen. Wie foto’s van de verwoestingen ziet, kan zich waarschijnlijk niet voorstellen dat er in het centrum van de stad gebouwen onbeschadigd uit de strijd zijn gekomen. Toch is dat af en toe het geval. Bijvoorbeeld in de aan de Markt grenzende Gravenstraat. Daar bleef de lagere school – in de volksmond de ‘Gravenstraatschool’ genoemd – fier overeind. Wonder boven wonder bleef het gebouw gespaard en is het tot op de dag van vandaag min of meer in de vooroorlogse staat te bewonderen.

Het voormalige schoolgebouw aan de Gravenstraat in Middelburg.

De school werd ooit gevestigd in een bestaand gebouw aan de Gravenstraat en werd op 15 september 1880 geopend. Het was de eerste school voor christelijk onderwijs in Middelburg en werd gesticht door de Christelijk Afgescheiden Gemeente, een (gereformeerde) afsplitsing binnen de Nederlands Hervormde Kerk. Indirect was de stichting van deze school mede een gevolg van het Kinderwetje van Van Houten uit 1874, waarin de kinderarbeid – met name in fabrieken – werd verboden voor kinderen tot 12 jaar. Kinderen onder de 12 jaar werden dan ook geacht naar school te gaan. Wel werd een uitzondering gemaakt voor ‘huiselijke en persoonlijke diensten en veldarbeid’. Deze uitzondering had overigens op veel Middelburgse kinderen betrekking. Pas met de leerplichtwet van 1901 werd het alle kinderen mogelijk gemaakt minimaal zes jaar naar school te gaan.

Om meer leerlingen te kunnen onderwijzen werd in 1914 op de plaats van het eerste onderkomen een nieuwe school gebouwd, ‘Geloof, Hoop en Liefde’, met de karakteristieke gevel met kruis, anker en hart. ‘Geloof, Hoop en Liefde’ verwijzen naar de eerste drie van de zeven deugden in het christendom, welke zijn verbonden met goede werken. De eerste drie zijn de goddelijke deugden, de overige vier staan voor de voorzichtigheid, rechtvaardigheid, kracht en matigheid, ook wel bekend als de kardinale deugden.

De ‘Gravenstraatschool’ was vooral een school voor kinderen van de minder bedeelden. Vele leerlingen kwamen uit het buitengebied van Middelburg; vaak kinderen van boeren en landarbeiders die op klompen naar school kwamen en de school de bijnaam ‘klompenschool’ bezorgden. In de jaren twintig van de twintigste eeuw kwam er al snel sleet op deze bijnaam, omdat er ook steeds meer leerlingen werden ingeschreven die afkomstig waren uit burgerlijke milieus. Overigens stond de school bekend om haar streng en gedegen onderwijs, dat tot het eind van de school (1965) gehandhaafd bleef.

Interieur van het voormalige schoolgebouw, dat nu als atelier wordt gebruikt.

Nadat de school dus ongeschonden uit de oorlogsjaren kwam, werd ze uitgebreid met drie lokalen voor onderwijs aan kleuters. In 1965 verhuisde het christelijk onderwijs naar een nieuw onderkomen. Het gebouw werd later nog een aantal jaren gebruikt door de Vrije School.

Nadat het gebouw in eigendom kwam van de gemeente Middelburg is het in 1996 aangekocht door de Middelburgse Atelier Stichting om er ateliers en expositieruimte in te vestigen. Momenteel zijn er negen ateliers en tentoonstellingsruimtes. Het interieur en de buitenkant van het gebouw zijn vrijwel onveranderd gebleven.

Auteurs: Kees van de Ven (Middelburgse Atelier Stichting) en Wim van Gorsel (ZB| Bibliotheek van Zeeland)