Het vergeten bombardement

Op 17 mei 1940 ging een groot deel van het oude centrum van Middelburg in vlammen op. De stad werd getroffen door Duits en Frans artillerievuur en Duitse vliegtuigbommen. Van een bewust terreurbombardement was geen sprake.

Gezicht vanaf de Abdijtoren op een deel van de Abdij na de brand, 1940 (Zeeuws Archief, HTAM).

Gezicht vanaf de Abdijtoren op een deel van de Abdij na de brand, 1940 (Zeeuws Archief, HTAM).

Capitulatie, maar niet voor Zeeland

Op 10 mei 1940 raakte Nederland betrokken bij de Tweede Wereldoorlog toen Duitse troepen de Nederlandse grenzen overschreden. De ongelijke strijd duurde slechts kort. Na het bombardement op Rotterdam (14 mei) gaf Nederland zich over. Maar er was één uitzondering. In Zeeland werd de strijd voortgezet. Op last van het Algemeen Hoofdkwartier moest Zeeland door blijven vechten. Dit omdat Franse troepen ons via België en Zeeuws-Vlaanderen en overzee te hulp schoten. Dit had tot gevolg dat de oorlogshandelingen zich naar Zeeland verplaatsten.

Naderbij

De Duitsers rukten vanaf de vroege ochtend van 15 mei op over Zuid-Beveland. Bij Kapelle boden Franse troepen felle tegenstand. Maar evenals elders op het schiereiland zetten de Duitsers hun opmars voort. In de avond van 16 mei stonden ze aan de Sloedam. Dat was een moeilijk neembare corridor.

De staf van de Commandant Zeeland, onder leiding van schout-bij-nacht H.J. van der Stad, zetelde in de Koepoortstraat 6 in Middelburg. Burgemeester J. Walré de Bordes zag het strijdtoneel naderbij komen en had op 14 mei zijn inwoners het advies gegeven om de stad te verlaten.

Mr. dr. Jan Walré de Bordes, burgemeester van Middelburg tussen 1939 en 1942 (Zeeuws Archief, HTAM).

Mr. dr. Jan Walré de Bordes, burgemeester van Middelburg tussen 1939 en 1942 (Zeeuws Archief, HTAM).

Hoewel aan Walcherse zijde felle tegenstand werd geboden, lukte het de Duitsers de Sloedam over te komen, mede door omvangrijke luchtsteun door bommenwerpers.

Geen terreurbombardement

Meerdere auteurs zijn er vanuit gegaan dat de Duitse invallers de provinciehoofdstad bewust hebben verwoest om het verzet te breken. J.J. van der Weel meende op juridische gronden te kunnen vaststellen dat het om een terreurbombardement ging. Volgens recente inzichten blijkt dit onjuist.

Duitse luchtfoto van het brandende Middelburg, 18 mei 1940 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Duitse luchtfoto van het brandende Middelburg, 18 mei 1940 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Vliegtuigen

Veel ooggetuigen zeiden evenwel dat ze vliegtuigen hadden gezien. Er waren op 17 mei 1940 inderdaad veel vliegbewegingen boven Walcheren, zowel van geallieerde als van Duitse zijde. Zo bombardeerde een drietal Heinkel 111 toestellen van de Luftwaffe militaire doelen op Walcheren.

Duits en Frans artillerievuur

Behalve Duitse vliegtuigbommen kwamen ook artilleriegranaten in de stad neer. Deze veroorzaakten in de binnenstad talrijke branden. Aannemelijk is dat zowel Duitse als Franse artilleriegranaten en Duitse vliegtuigbommen tot de grote stadsbrand hebben geleid, waarvan het Duitse artillerievuur vermoedelijk de belangrijkste oorzaak was.

De verwoestingen op de Markt en omgeving (Zeeuws Archief, HTAM).

De verwoestingen op de Markt en omgeving (Zeeuws Archief, HTAM).

Stadsbrand

Vanwege de evacuatie waren er heel weinig mensen in de stad. Er was dus ook weinig hulp om de branden te blussen. Het was bovendien droog weer en er stond een straffe noordoosten wind. De verschillende brandhaarden sloegen over, waardoor een grote stadsbrand ontstond. Er was geen redden aan: de Middelburgse binnenstad ging in vlammen op…

Bluswerkzaamheden in de binnenstad, mei 1940 (Zeeuws Archief, HTAM).

Bluswerkzaamheden in de binnenstad, mei 1940 (Zeeuws Archief, HTAM).

De uitwerking was verschrikkelijk. Meer dan zeshonderd zakenpanden en woningen in het centrum van de stad werden volledig verwoest. Daaronder heel veel karaktervolle monumentale panden. Aangezien veel inwoners de stad tijdig hadden verlaten, was het verlies aan mensenlevens gering. Er vielen ‘slechts’ twintig slachtoffers.

Puinruimen (Zeeuws Archief, HTAM).

Puinruimen (Zeeuws Archief, HTAM).

Terugtocht

De Franse troepen trokken zich naar Vlissingen terug. Ze scheepten zich daar in. Op de terugtocht sneuvelde de Franse generaal Marcel Deslaurens. Het Nederlandse militaire en burgerlijke bestuur had zich enkele dagen eerder al aan de ‘overkant’ gevestigd. De strijd in Zeeuws-Vlaanderen tussen de Belgische en Duitse troepen ging door tot 27 mei. Toen was ook het laatste stukje Nederland bezet.

Middelburg, na de beschieting en brand van 17 mei 1940

Literatuur

De brand van Middelburg, eindrapport van de commissie inzake de geschiedschrijving over de brand van Middelburg op 17 mei 1940, Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag 2016.
A.B.J. Goossens, Gestold verleden; 17 mei 1940, Frans oorlogsgeweld op Middelburg, Middelburg 2012.
Peter Sijnke (red.), Middelburg, 17 mei 1940, het vergeten bombardement, Middelburg/Vlissingen, 2010.