De glasfabriek in Sas van Gent

Het was een toonaangevend bedrijf, maar halverwege 2014 moest het de deuren sluiten. De glasfabriek in Sas van Gent werd in 1899 opgericht. Werd er eerst spiegelglas gemaakt, later specialiseerde het bedrijf zich in de productie van veiligheidsglas en glas voor gevels. In 1912 breidde de onderneming zijn activiteiten uit met een fosfaatfabriek, waarin chemische producten als superfosfaat en zwavelzuur werden gemaakt. Het huidige Rosier, gelegen naast de voormalige glasfabriek, is daarvan de erfgenaam. De glasfabriek zelf ging in 2014 ter ziele.

Het inbedden van glasplaten bij Sas Glas in 1929 (Zeeuws Archief, archief Glasfabriek Sas van Gent).

Een van de meest succesvolle en beeldbepalende bedrijven voor de Kanaalzone was de glasfabriek in Sas van Gent. Het stond te boek als een innovatief bedrijf, waarin glassoorten werden ontwikkeld voor nieuwe toepassingen, zoals bijvoorbeeld in de gevelbouw. In de topjaren werkten er honderden mensen.

De glasfabriek in Sas van Gent is inmiddels gesloten (Zeeuws Archief, archief Glasfabriek Sas van Gent).

Belgisch kapitaal, Nederlandse markt

De NV Nederlandsche Glassmelterijen (SA Glaceries Néerlandaises) werd in 1899 in Brussel opgericht door een groep Belgische financiers en een paar kapitaalverschaffers uit Zeeuws-Vlaanderen. De ondernemers kozen voor vestiging in Sas van Gent, vanwege de ligging aan het kanaal en het spoor. Ook van belang was de beschikbaarheid van goedkope arbeidskrachten, maar die kwamen dan weer voornamelijk uit België. Het was de eerste spiegelglasfabriek in Nederland en het glas dat er werd geproduceerd was vooral bedoeld voor de Nederlandse markt. De meeste afnemers zaten in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

Wals in de glasfabriek (Zeeuws Archief, archief Glasfabriek Sas van Gent).

De fabriek ging in 1900 van start. Het glas werd op de eerste verdieping vervaardigd, zodat de spoorwegwagons gemakkelijk geladen en gelost konden worden.

Een glasplaat wordt aan zuignappen opgetild (Zeeuws Archief, archief Glasfabriek Sas van Gent).

In de beginjaren was de concurrentie door de Belgische glasindustrie hevig. Een faillissement dreigde, maar werd voorkomen doordat de fabriek in 1904 werd overgenomen door een Franse onderneming, de SA Manufactures des Glaces et Produits Chimiques de Saint Gobain, Chauny et Cirey. De fabriek in Sas van Gent ging als een nieuwe naamloze vennootschap verder onder de naam NV Nieuwe Nederlandse Maatschappij tot het Vervaardigen van Spiegelglas.

Luchtfoto van de glasfabriek, jaren vijftig (Zeeuws Archief, archief Glasfabriek Sas van Gent).

Fosfaatfabriek

In 1914 werden de bedrijfsactiviteiten uitgebreid met een fosfaatfabriek. Daar werkten bijna vijfhonderd mensen. De bedrijfsnaam werd gewijzigd in NV Nieuwe Nederlandse Maatschappij tot Vervaardigen van Spiegelglas, Glazen Voorwerpen en Chemische Producten. De fosfaatfabriek in Sas van Gent was op dat moment een van de grootste van Europa. Er werden behalve superfosfaat ook zwavelzuur en verschillende bijproducten gemaakt. Verscheidene uitbreidingen volgden. In 1929 had de fabriek ruim 850 werknemers. Ongeveer driekwart van hen kwam uit België. Het bedrijf leed enorm onder de economische depressie in de jaren dertig en maakte toen grote verliezen. Die werden niet gecompenseerd door de glasfabriek die wél winst bleef maken. Ontslagen volgden. In 1940 telde de fosfaatfabriek minder dan tweehonderd arbeidskrachten.

De fosfaatfabriek met laad- en loskranen aan het kanaal omstreeks 1950 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Herstel volgde na de Tweede Wereldoorlog. In 1949 werd er voor het eerst weer winst gemaakt. Begin jaren vijftig werkten er zo’n vijfhonderd mensen, grotendeels Belgen. In 1962 werd het fosfaatbedrijf losgemaakt van de glasfabriek en ging het verder onder de naam Zuid-Chemie, later Rosier, waar nu jaarlijks zo’n 500.000 ton kunstmeststoffen worden geproduceerd.

Veiligheidsglas

Inmiddels maakte de glasfabriek furore met nieuw ontwikkelde glassoorten: geëmailleerd, zonwerend, isolerend en gehard veiligheidsglas. Als eerste werd direct na de Tweede Wereldoorlog gehard veiligheidsglas (Securit) in productie genomen. In 1959 kwam er een vierde oven bij, speciaal voor de productie van autoruiten en ruiten voor de spoorwegen.

Werknemer aan het werk bij Sas Glas, 1964 (ZB, Beeldbank Zeeland, fotoarchief PZC).

In 1967 startte de productie van Emalit: gekleurd glas voor deuren, borstwering en decoratieve elementen in gebouwen. Omdat architecten in hun ontwerpen steeds vaker glas opnamen, ontwikkelde de glasfabriek speciaal glas dat de zon buiten hield (Parelio), waardoor de temperatuur in de met glas uitgeruste gebouwen beter beheersbaar bleef. Uiteindelijk zou Cool-lite, een nieuwe glassoort, in de jaren tachtig internationale roem brengen. De naam van het bedrijf werd veranderd in Sas Glas. De onderneming specialiseerde zich in architecturaal glas voor gevels, waarvoor zeefdruktechnieken werden toegepast of glas werd gesmolten (Crea-lite).

Het glas voor de opvallende gevelbekleding van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid komt uit Sas van Gent (foto Wikimedia).

Versailles

Prestigieuze en opvallende gebouwen in binnen- en buitenland werden met het glas uit Sas van Gent uitgerust. Daaronder het Operahuset in Kopenhagen, de luchthaven van Luik, het Witte Huis (parlementsgebouw) in Moskou, het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum, het World Trade Center in Rotterdam en het ministerie van VROM (nu Infrastructuur en Milieu) in Den Haag. Het bedrijf stond daarmee overigens in een goede traditie, want moederbedrijf Saint-Gobain leverde in 1684 het spiegelglas voor de Spiegelzaal in het paleis van Versailles.

Sas Glas leverde ook het glas voor de parlementsgebouwen in Moskou (Wikimedia, foto Andrew Bossi).

Begin april 2014 kwam het bericht dat de glasfabriek in Sas van Gent al enige tijd verliesgevend was en daarom moest sluiten. Er werkten op dat moment nog 89 mensen. Aan meer dan een eeuw innovatieve glasproductie in Sas van Gent was toen een eind gekomen.

Het oude fabrieksgebouw werd al langer niet meer gebruikt. Deze foto dateert uit 2008 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto W. Helm).

Literatuur

Marco Aerts, Sas Glas 100 jaar, 95 jaar Saint-Gobain, z.pl. z.j.