Glasblazerijen

Het maken van glas is een ambacht dat al in de zestiende eeuw in Zeeland werd beoefend. Voor zover bekend stond in Middelburg de eerste glasoven in de Noordelijke Nederlanden.

De productie van glas in Europa

De Europese glasproductie kwam in de late middeleeuwen goed op gang. Bekend zijn de glasblazerijen in Venetië. De Venetiaanse glasmakers maakten drinkglazen van het soort ‘cristallo’. Dit glas is zo helder als kristal. Afwijkende kleuren glas ontstaan door toevoeging van metaaloxiden tijdens het fabricageproces. Zo ontstaat donkergroen glas door toevoeging van koperoxide, kobaltblauw glas door toevoeging van kobaltoxide en melkwit glas door toevoeging van tinoxide.

Italiaanse glasblazers vestigden zich in het begin van de zestiende eeuw in de Zuidelijke Nederlanden. Zij leverden een grote bijdrage aan het ontstaan van de Nederlandse glasfabricage. Ook Boheemse glasblazers kwamen naar de Nederlanden. De Bohemen maakten prachtig rood en geel getint glas dat veel navolging vond.

Verbetering van de techniek

Tot het begin van de zeventiende eeuw werd glas gemaakt in een potoven met een stenen vloer. Daarna kwam tot in de negentiende eeuw de roosteroven in gebruik. Deze oven maakte het mogelijk een hogere temperatuur te bereiken. Het stookproces werd daarmee aanzienlijk verbeterd. Dat betekende ook een verandering in de samenstelling van de grondstoffen die werden gebruikt om glas te maken.

Glasblazerij in Middelburg

In Middelburg was er al vanaf 1581 een glasoven aan de Blauwedijk. Voor zover bekend was dit de eerste glasoven in de Noordelijke Nederlanden. De glasmeester heette Govaert van der Haeghen.

In 1724 kwam er in het voormalige pesthuis in het Bagijnhof een glasblazerij. Gedurende de achttiende eeuw breidde deze glasfabriek zich gestaag uit. In een loods kwam een breekmolen. De eigenaar liet nieuwe ovens bouwen en een oven onderkelderen en nam drie cellenbroedershuisjes in gebruik.

In 1760 werd de fabriek echter stilgelegd. Drie jaar later werden pogingen ondernomen om de glasblazerij nieuw leven in te blazen. Het is echter niet bekend of dat ook gelukt is. Inmiddels waren er ook glasblazerijen in Veere en Vlissingen.

In de Middelburgse glasblazerijen werden ook kralen gemaakt; deze kralen zijn gevonden bij een opgraving in Middelburg (Erfgoed Zeeland).

Gekleurde kralen

De Middelburgse glasblazerij vervaardigde voornamelijk zogenaamd Duits en Boheems glas. Behalve gebruiksglas en sierglas werden in de glasovens ook glazen kralen gemaakt. Vaak hadden deze gekleurde kralen een langgerekte vorm. Ze werden als lange buizen gegoten en daarna in kleine stukjes gehakt. Ook ronde kralen kwamen voor. Zeeuwse kooplieden gebruikten de glazen kralen als ruilmiddel in Afrika. De West-Indische Compagnie (WIC) en de Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC) namen kralen mee als ruilgoederen om er in West-Afrika onder meer slaven mee te kopen. Deze kralen waren gemaakt van bont gekleurd glas en hadden verschillende vormen.

Overigens waren de kralen wel aan mode onderhevig. Kralen die uit de mode waren, konden niet geruild worden en bleven dus in de pakhuizen van de handelscompagnieën liggen. Op de plaatsen waar glasovens hebben gestaan, kun je soms nog glazen kralen in de bodem aantreffen.