Staketwerk bij tijhaventje Groede / Nieuwe Sluis

Een abstracte uiting van land art. Daar lijkt het opvallende staketwerk bij het haventje van Nieuwe Sluis in West-Zeeuws-Vlaanderen op. Maar het is gewoon een staaltje van waterstaatkundige nutsbouw. Het aanbrengen van staketwerk is een eeuwenoude techniek in de strijd tegen het water.

Nutsbouw

Het eerste staketwerk werd in 1540 op de Westkappelse Zeedijk aangebracht. Keizer Karel V was er persoonlijk bij aanwezig. Staketwerk bestaat uit paalwerk op de glooiing van een dijk of hoofd. Het is bedoeld om de golfslag te breken. De paalrijen staan doorgaans langs en dwars op elkaar en vormen vakken of kisten. Hiertussen kon basalt worden gezet, op een fundering van klei en puin. Ook ter verdediging van strand en duin is vaak staketwerk toegepast.

Staketwerk bij het tijhaventje van Groede/Nieuwe Sluis.

Experimenteren

Sinds het begin van de achttiende eeuw heeft men met die verdediging danig geëxperimenteerd. Aanvankelijk werden eenvoudige rijshoofden aangelegd. Die werden met losse steenbezetting tussen betuiningen (heiningen) geplaatst. Later ging men over op stenen hoofden en hoofden met staketwerk. Aan het begin van de negentiende eeuw hadden op Walcheren de staketwerken alweer afgedaan. Ze werden nu vervangen door de bekende stenen hoofden met enkele of dubbele palenrijen. Na de Tweede Wereldoorlog paste men op Walcheren en Schouwen bovendien open palenrijen toe, zonder steenbekleding.

Waterstaatsgeschiedenis

Het haventje van Nieuwe Sluis met zijn bijzondere staketwerk is gelegen in een omgeving die rijk is aan tekenen van waterstaats- en maritieme geschiedenis. Tegen de achtergrond van het staketwerk staat bijvoorbeeld het Monument van de Zeeuwse waterwerker uit 1990. In 1969 werd bij Nieuwe Sluis nog een wachtsluis of conservatiesluis vernieuwd. Een wachtsluis bevindt zich achter een uitwateringssluis. Met het water uit de boezem tussen beide sluizen spuide men de afwateringsgeul schoon. Aan de aanleg in 1750 van de afwateringssluis ter plaatse dankt Nieuwe Sluis zijn naam.

Arbeiders in de weer met rijshout op Schouwen; de foto dateert van ruim vóór de Tweede Wereldoorlog (archief voormalig Waterschap Zeeuwse Eilanden).

Veranderend uitzicht

In 2003 kreeg de zeedijk aan de Jong-Breskenspolder tussen Nieuwe Sluis en de vuurtoren een onvoldoende. Dit dijkvak bleek een halve tot één meter te laag. Maatregelen moesten volgen en sindsdien is het uitzicht vanaf de prachtige wandelroute over de zeewering van Breskens naar Nieuwe Sluis, met zijn artistieke staketwerk, veranderd.

Monument Zeeuwse waterwerker

Bij het tijhaventje van Nieuwe Sluis staat, tegen een fraaie achtergrond van palenrijen en beschoeiingen, het Monument van de Zeeuwse waterwerker. Het is onthuld op 7 september 1990 en uitgevoerd als een stèle (= soort van zuil) op een trapeziumvormig platform. Dit platform is samengesteld uit allerlei typen stenen die in zeeweringen zijn verwerkt. De stèle bevat een plaquette met de figuur van een waterwerker en de tekst (van Jaap Boekhout): De werkende mens, scheppend in de golven der getijden. De keerzijde biedt een abstract motief en de tekst: Drie decennia Deltawerken.

Literatuur
Jan J.B. Kuipers, Beschermend Zeeland. Ons erfgoed. Zeeland van toen & nu, 13 (Zwolle 2005).