Salzburgse vluchtelingen
Op Walcheren en in het westen van Zeeuws-Vlaanderen vestigden zich kort na 1730 groepen protestanten uit Salzburg. De kleine groep vluchtelingen die zich na een strenge selectie op Walcheren vestigde, paste zich snel aan. Daarentegen liepen de honderden Salzburgers die een jaar later naar het Land van Cadzand kwamen tegen grote problemen aan.
Religieuze vervolging
Het beleid van de aartsbisschoppen van de Oostenrijkse stad Salzburg was vanaf het begin van de zestiende eeuw gericht op het weren van de protestantse godsdienst en het zuiver katholiek houden van het bisdom. Protestanten werden vervolgd, met name na 1732. Meer dan twintigduizend inwoners emigreerden naar Pruisen, de Republiek en Noord-Amerika.
Lutherse kerk in Groede (foto Wikimedia).
In de achttiende eeuw kwamen twee groepen Salzburgse vluchtelingen naar Zeeland. De eerste groep arriveerde in 1732 op Walcheren. Hier kwamen 59 lutherse protestanten wonen. Zij waren om hun geloof uit Salzburg verdreven. De tweede groep vestigde zich in 1733 in het Vrije van Sluis. Ongeveer achthonderd lutheranen emigreerden naar dit gebied.
Boerenknechten
Het werven van de vluchtelingen gebeurde door dominee Johannes Nicolaus Treijtel en diaken Johan Hendrik Röscher van de lutherse gemeente in Middelburg. Zij probeerden 350 tot 400 emigranten te interesseren voor vestiging op Walcheren. Maar omdat ze op reis waren gegaan met strenge eisen van de gemeente bleken uiteindelijk maar 59 vluchtelingen geschikt. Vooral ongehuwde boerenknechten werden geschikt bevonden. De nieuwkomers werden een jaar lang opgenomen bij aanzienlijke burgers van de steden. Na ongeveer 30 jaar was deze groep aangepast.
Gastarbeiders
De komst van de Salzburgers naar West-Zeeuws-Vlaanderen had een andere voorgeschiedenis. Rond 1730 was het platteland hier grotendeels ontvolkt. Om de landerijen toch te kunnen bewerken, besloten landbouwers in de omgeving van Cadzand, Groede, Wulpen en Zwartepolder emigranten uit Salzburg aan te trekken. De verschillende parochies namen in totaal bijna driehonderd gezinnen op. De Salzburgers zouden drie tot vijf maanden gratis mogen wonen in huizen of hofsteden van inwoners of in leegstaande huizen.
De Staten-Generaal werd gevraagd om de Salzburgers voor tien jaar lang kwijt te schelden van het betalen van accijns. Maar daarmee ging de Staten-Generaal niet akkoord. De West-Zeeuws-Vlaamse gemeenten waren zelf niet draagkrachtig genoeg. Deze extra ondersteuning liepen de Salzburgers mis.
Ambachtslieden
Problemen ontstonden allereerst door de gebrekkige huisvesting. De Salzburgers moesten genoegen nemen met onbewoonde krotten, waar geen vuur gestookt kon worden. Of ze huisden in kleine bakketen. Bovendien waren hun valse beloften gedaan. Veel Salzburgers dachten dat ze de eerste vijf maanden gratis zouden kunnen wonen en dat ze niet hoefden te werken. Daarbij kwam nog dat slechts weinig Salzburgers geschikt bleken voor het werk in de landbouw. Velen waren ambachtslieden. Maar daarvan waren er in Zeeuws-Vlaanderen al genoeg. Ook waren er relatief veel kinderen, ouderen en geestelijk gehandicapten. Zij konden niet voor werk worden ingezet.
In West-Zeeuws-Vlaanderen werden veel Salzburgers gehuisvest in bakketen; ze hadden zich hun emigratie heel anders voorgesteld (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Francke).
Zeeuwse koortsen
Toen de beruchte Zeeuwse koortsen om zich heen grepen en meer dan honderd slachtoffers maakten, verlieten veel Salzburgers West-Zeeuws-Vlaanderen. Degenen die overbleven, stichtten onder leiding van Johann Gottlob Fischer een lutherse gemeente in Groede. Zij kregen hulp van de Amsterdamse gemeente.
Nazaten van Salzburgse vluchtelingen zijn nu nog herkenbaar aan hun familienamen. Namen als Eggel, Ekkebus en Keijmel wijzen op een Salzburger afkomst.
Literatuur
C.J. de Kruijter, Salzburgse vluchtelingen in Zeeland. Immigratie en integratie in de achttiende eeuw, Goes 2006.
J.C. Schultz Jacobi, Nederland en de evangelische Salzburgers, in: Bijdragen tot de geschiedenis van West Zeeuws-Vlaanderen 10 (1981), 3-220.