Rozenkruisers op Tholen?

Amateurarcheoloog Piet Jasperse uit Sint-Maartensdijk kreeg in 1961 een bijzondere penning in handen. Deze was gevonden aan de voet van de vliedberg van Westkerke op Tholen. De penning dateert uit ongeveer 1625-1650. De voorzijde is versierd met een octagram (achthoek) en de namen en astrologische symbolen van de ‘zeven planeten’, waartoe ook de maan behoorde. Op de keerzijde is de scène van Christus en de Samaritaanse vrouw afgebeeld (Johannes 4:1-39).

De connectie tussen beide zijden is vermoedelijk dat Christus naar aanleiding van dit Bijbelverhaal ook Waterman werd genoemd: een van de tekens van de Dierenriem. De Westkerkse penning heeft een doorsnede van 5,9 centimeter. Helaas is zij ietwat beschadigd, vermoedelijk door ploegsporen. Gelukkig zijn van elders ook enkele identieke penningen bekend, zodat het ‘decoratieprogramma’ van het Thoolse exemplaar ook kon worden aangevuld.

Voorzijde van de penning uit Westkerke (Erfgoed Zeeland).

Bron van eeuwig leven

In het centrum van de achthoek is een roosachtig motief te herkennen. Dit duidt mogelijk op de grotendeels fictieve, occulte beweging van de Rozenkruisers, waarover de eerste (Duitse) pamfletten verschenen in 1614 en 1615. De roos staat in deze traditie voor Christus. De penning zou dus aan twee zijden hetzelfde verhaal vertellen van Christus en het door hem geschonken water als bron van eeuwig leven: aan de keerzijde in Bijbelse taal, aan de voorzijde in esoterisch-astrologische symboliek. Want in de oud-christelijke symboliek staat de achthoek eveneens voor het eeuwige leven.

De astrologie verloor in de zeventiende eeuw haar wetenschappelijke geldigheid door de opkomst van de moderne astronomie. Tegelijk begon deze oude ‘koningin der wetenschappen’ aan een nieuwe loopbaan in de hermetische en occulte disciplines. Het motief van Jezus en de Samaritaanse vrouw, afgebeeld op de andere kant, is al vanaf de late middeleeuwen een geliefd onderwerp in de beeldende kunst.

Gaaf exemplaar van hetzelfde type (Den Haag).

Geheimzinnig

Hoe kwam deze intrigerende penning aan de voet van de berg van Westkerke terecht? Misschien woonde in het Hooge Huys in de directe nabijheid iemand met belangstelling voor de tijdens de renaissance zo geliefde mystieke symboliek van de astrologie. De penning kan ook verloren zijn door een bezoeker van elders met dezelfde voorliefde. Want deze belangstellingssfeer sloot in de zeventiende eeuw goed aan bij interesse voor de Zeeuwse vliedbergen, waaromheen een geheimzinnig waas hing. De oorsprong en functie van deze middeleeuwse mottes of kasteelbergjes was toen al niet meer bekend.

Literatuur

Jan Kuipers, Een astrologische penning uit Westkerke, in: Zeeuws Erfgoed 13 (2014) 2, 8-9.