Emigratie vanuit Tholen en Sint-Philipsland

In de negentiende eeuw begon de grote trek naar Noord-Amerika vanuit Tholen en Sint-Philipsland. Zij waren niet de eerste emigranten. De voorouders van de beroemde Amerikaanse presidenten Theodore Roosevelt en Franklin Delano Roosevelt waren afkomstig uit – hoogstwaarschijnlijk – het dorp Oud-Vossemeer. Dat is de reden waarom eens in de twee jaar de internationale uitreiking van de Four Freedoms Awards in Middelburg plaatsvindt.

Eleanor Roosevelt (in het midden van de bordestrap van het gemeentehuis), echtgenote van Franklin Delano Roosevelt, bezoekt Oud-Vossemeer, 20 juni 1950 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Godsdienst

Tussen 1840 en 1900 emigreerden er ten minste 1.171 personen van Tholen en Sint-Philipsland. Vele eilandbewoners verlieten in die tijd de Nederlands Hervormde Kerk. Toen die kerk hen onder druk van de overheid terug wilde laten keren, besloten velen te emigreren. In de Verenigde Staten was immers vrijheid van godsdienst.

Erbarmelijk

Er waren meer redenen voor emigratie. De sociale omstandigheden waren erbarmelijk. De werkloosheid was groot en er was een geboorteoverschot. Er was sprake van slechte hygiëne, slechte gezondheidszorg en een crisis in de landbouw. Inwoners van Oud-Vossemeer vertrokken vooral uit godsdienstige overwegingen. Die van Sint Annaland vooral om economische en sociale motieven.

Cornelis Hoek

Sommige emigranten hadden een erg pijnlijke levensgeschiedenis. Zozeer zelfs dat ze, eenmaal aangekomen, niet meer over hun verleden wilden praten. Cornelis Hoek was zo iemand die over zijn verleden gesloten blijft. Bekend is dat hij in Sint-Annaland was geboren en opgegroeid in Sint-Philipsland. Naspeuring leert dat zijn ongehuwde moeder hem weggaf toen hij vier maanden oud was. Ook op het nieuwe adres was hij te veel en toen hij drie was, kwam hij onder de hoede van Roosje Salie in Sint-Philipsland. Toen zij overleed, vertrok hij in 1902 naar Amerika, Grand Rapids (Michigan).

Hij ging werken bij een meubelfabriek en werd later boer met eigen grond. Hij huwde en kreeg vier kinderen, maar zijn vrouw stierf al snel. In 1941 overleed Cornelis Hoek. Na zijn dood werd in de familie een doos gevonden met brieven van zijn moeder, vol spijt en berouw.

Four Freedoms Awards

Sinds 1982 worden de Four Freedoms Awards ieder jaar uitgereikt. In de even jaren in Middelburg en in de oneven jaren in Hyde Park, New York. De keuze voor Middelburg komt door de vermoedelijke afkomst van de familie Roosevelt uit Oud-Vossemeer in de gemeente Tholen. Een voorvader, Claes Martensen Roosevelt, zou rond 1650 vanuit Oud-Vossemeer naar het huidige New York zijn geëmigreerd. De weduwe van president Franklin Delano Roosevelt, Eleanor Roosevelt, bezocht in 1950 Oud-Vossemeer. Inmiddels is duidelijk dat er voor deze migratie vanuit Oud-Vossemeer geen waterdichte bewijzen zijn. Desondanks blijft de band tussen de Roosevelts en Zeeland in stand.

Franklin D. Roosevelt Four Freedoms Award, 19 mei 1990 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

De Four Freedoms Awards zijn prijzen voor personen die zich hebben ingezet voor de vier vrijheden. Deze vier vrijheden werden voor het eerst genoemd in een toespraak van de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt op 6 januari 1941. De echtgenote van Franklin Roosevelt, Eleanor Roosevelt, wil dat de vier vrijheden worden opgenomen in de Universele verklaring van de rechten van de mens van de Verenigde Naties.

De Franklin D. Roosevelt Four Freedoms Awards, zoals die om het jaar in de Nieuwe Kerk te Middelburg worden uitgereikt, 16 oktober 1982 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

De prijzen zijn ingesteld ter herdenking van de zogenaamde vier vrijheden die door president Roosevelt in zijn toespraak werden benoemd:

Vrijheid van meningsuiting (Freedom of speech and expression)
Vrijheid van godsdienst (Freedom of worship)
Vrijwaring van gebrek (Freedom from want)
Vrijwaring van vrees (Freedom from fear)

Nico van den Boezem (links) bij de plaatsing van zijn kunstwerk in Oud-Vossemeer (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

In 1992 werd bij de hervormde kerk in Oud-Vossemeer een kunstwerk van Nico van den Boezem geplaatst dat de vier vrijheden verbeeld.

Literatuur

J.S. Dobbelaar, Zeeuwse emigranten naar de Verenigde Staten van Noord-Amerika (2 delen), uitgave Nederlandse genealogische vereniging afdeling Zeeland, 1990-1991.
Enne Koops, Luctor et emigro, artikelen in: Nehalennia 153-155 (2006-2007).
Hans Krabbendam, Exodus naar de Nieuwe Wereld: Ellis Island en de Zeeuwen in Amerika, Middelburg 1997.
Hans Krabbendam, Vrijheid in het Verschiet; Nederlandse emigratie naar Amerika, 1840-1940, Hilversum 2006.
Nehalennia, themanummers over emigratie vanuit Zeeland naar Amerika: 114 (1997) en 137 (2002).
Robert P. Swierenga, Faith and family; Dutch immigration and settlement in the United States, 1820-1920, New York 2000.
Robert P. Swierenga, For food and faith; Dutch immigration to Western Michigan, 1846-1960, Holland (Mich.) 2000.