Landverhuizers naar Amerika

In de negentiende en twintigste eeuw gingen veel Zeeuwen op zoek naar een beter bestaan in Amerika. De eerste emigranten waren vooral boeren, ambachtslieden en dagloners. Op hun nieuwe bestemming begonnen zij vaak een eigen bedrijf of boerderij.

Ellis Island, aankomstplaats van emigranten bij New York, 1905.

Overtocht

Vrijwel alle Nederlandse emigranten vertrokken vanuit de haven van Rotterdam. Eerst met zeilschepen in kleine groepen, begin twintigste eeuw met grote passagierstoomschepen. Tussen 1820 en 1880 vertrokken ongeveer 45.000 emigranten vanuit de havens van Rotterdam, Antwerpen, Liverpool, Le Havre, Amsterdam en Londen.

Tekening van een zeilschip met hulpstoomvermogen dat werd gebruikt voor de overtocht naar Amerika, ongeveer 1870 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Begin twintigste eeuw voeren er twee grote passagiersdiensten op de VS: de Red Star Line vanuit Antwerpen en de Holland Amerika Lijn vanuit Rotterdam. Met deze diensten kon voor een billijke prijs een snelle overtocht worden gemaakt.

Agenten

Zowel in Nederland als de VS waren reisagenten en -bureaus actief. Deze zaten meestal in de grote steden. Ze boden de emigranten reisdocumenten van vertrek tot bestemming aan. Agenten waren bijvoorbeeld Prins & Zwanenburg, Steinman & Company en Adolph Strauss. De laatste bood voor 30 gulden een overtocht per schoener aan. Dat kwam voor de meeste arbeiders neer op een tot drie maandlonen.

Affiche voor landverhuizers van reisagent J.C. Bebelaar, Vlissingen, alsmede het agentschap te Sluis, negentiende eeuw (ZB, Beeldbank Zeeland).

Bestemming

De havens van bestemming waren aanvankelijk Boston, Baltimore, Philadelphia, New Orleans en New York. Na 1850 was New York bijna uitsluitend haven van aankomst. De emigranten vonden er een veilig onderkomen in het opvanghuis Castle Garden. Daar mochten ze blijven tot ze geld hadden ontvangen van bekenden.

De stad had goede vervoersverbindingen met het Grote Merengebied en na 1852 reed er een trein van New York naar Chicago. Hierdoor konden de emigranten makkelijk hun plaats van bestemming bereiken. Velen vestigden zich rondom het Grote Merengebied.

Concentratie van Zeeuwen

Naamsveranderingen getuigen van de Zeeuwse wortels: Albright (Albrecht), De Kruyft (de Kruif) en Pepper (Pepers). Rond 1836 woonde een groep van twaalf gezinnen in de buurt van Buffalo (staat New York). Ten tijde van de grote uittocht in 1846 woonden er al ongeveer tweehonderd Zeeuwse gezinnen in het westen van de staat New York. Veel Zeeuwse emigranten kwamen tijdens de eerste emigratiegolf (1831-1877) terecht in de staten Iowa, Michigan, Wisconsin en Illinois. Deze streken waren toen net ontgonnen.

Expertise

Eenmaal in de Verenigde Staten (VS), bleven veel Zeeuwen, net als in Nederland, actief in de landbouw. Ze namen hun expertise mee.

Emigranten uit Yerseke gingen aanvankelijk naar Argentinië. Maar toen daar enkele gezinnen vermoord en kinderen gekidnapt werden, besloot de rest naar de VS te verhuizen. Daar zou het hen voor de wind gaan. Honderden Yersekenaren en Bruenaren vestigden zich in West Sayville op Long Island aan de oostkust. Ze begonnen er oesterkwekerijen. In 1910 telde het plaatsje 1.200 inwoners.

Oesters, ook in de VS (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

Bij Kalamazoo, een moerasachtig gebied in de staat Michigan, startte de verbouw van selderij. Voor de teelt van dat gewas was veel expertise en arbeidskracht nodig en die hadden de Zeeuwen. Een ander spoor van Zeeuwse nijverheid was het warenhuis Steketee, dat de Zeeuwse emigrant Paul Steketee in 1862 oprichtte. Het was een van de eerste warenhuizen in Grand Rapids in Michigan en bestond tot het begin van de 21ste eeuw.

Van Zeeland naar Zeeland

Het dorp Zeeland werd in 1847 gesticht aan de westkant van Michigan. Het was een nederzetting voor een groep Zeeuwen onder leiding van de Goese afgescheiden predikant Cornelis van der Meulen. Ook herenboer Jannes van de Luijster hoorde daarbij. Arme emigranten konden bij hem 100 dollar lenen. Van de Luijster betaalde ook de bouw van een kerk en school. Toen hij in 1862 stierf, was zijn hele fortuin verdwenen, uitgegeven en uitgeleend aan zijn landgenoten. Veel rijke Nederlanders hielpen zo hun straatarme landgenoten aan een nieuwe start.

De beginperiode was een zware tijd voor de kolonisten. De behuizing was gebrekkig en de wegen waren zo slecht dat velen verdwaalden en in het moeras terechtkwamen. Rond 1860 stond de kolonie op eigen benen: er waren een steenfabriek, meubelmakerij en andere nijverheid. Dialecten en streekdrachten uit Zeeland bleven in het gelijknamige stadje bewaard tot in de jaren twintig van de twintigste eeuw.

Main Street Zeeland, Michigan, VS (Zeeland Historical Society, Zeeland, Michigan).

Emigranten uit Kapelle stichtten Town Eight en in Franklin Prairie vestigde zich een groep Walchenaren. Ten noorden van Milwaukee (in de staat Wisconsin) werden Oostburg en Sheboygan gesticht.

Voor emigranten was het zelfs mogelijk in de Verenigde Staten een abonnement te nemen op de vertrouwde Zierikzeesche Nieuwsbode (Zierikzeesche Nieuwsbode, 11 december 1854).

Gedicht

Jacobus Nieuwenhuis schreef in 1880 in Oostburg (Wisconsin) het volgende gedichtje over Zeeuwen in de Verenigde Staten:

“Onze buurman Westerbeek
Die komt ook uit Zeelands streek
Uit Walgeren bij u bekend,
Van Westkapelle ’t Uitterst end.
Zoo ook med Piet Verhage,
’t Is een man al oud van dagen
Die komt ook uit ’t zelfde land,
En woont aan de linker hand.
Dan is er nog een Vergouwe,
Die nooit lust had om te trouwe
En zijn zuster uit Kadzand,
Wonen op tien akkers land.”

Literatuur

J.S. Dobbelaar, Zeeuwse emigranten naar de Verenigde Staten van Noord-Amerika (2 delen), uitgave Nederlandse genealogische vereniging afdeling Zeeland, 1990-1991.
Enne Koops, Luctor et emigro, artikelen in: Nehalennia 153-155 (2006-2007).
Hans Krabbendam, Exodus naar de Nieuwe Wereld: Ellis Island en de Zeeuwen in Amerika, Middelburg 1997.
Hans Krabbendam, Vrijheid in het Verschiet; Nederlandse emigratie naar Amerika, 1840-1940, Hilversum 2006.
Nehalennia, themanummers over emigratie vanuit Zeeland naar Amerika: 114 (1997) en 137 (2002).
Robert P. Swierenga, Faith and family; Dutch immigration and settlement in the United States, 1820-1920, New York 2000.
Robert P. Swierenga, For food and faith; Dutch immigration to Western Michigan, 1846-1960, Holland (Mich.) 2000.

Websites
calvin.edu: Engelstalige site van Heritage Hall in Grand Rapids, Michigan. Deze beheert diverse archiefcollecties, met daarin onder andere brieven en andere correspondentie welke inzicht geven in het verloop en de gevolgen van deze migratiebeweging.
ci.zeeland.mi.us: website van de stad Zeeland in Michigan (VS).
genealogylinks.net: genealogische site over Zeeuwse familienamen in de VS.
vijfeeuwenmigratie.nl/cgm: website van het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten. macatawa.org/: site die alle namen geeft van de naar Zeeland (VS) geëmigreerde personen.
newnetherlandinstitute.org: site van het New Netherland Institute in Albany, New York. Hoofddoel van dit instituut: voltooiing van transcriptie, vertaling en publicatie van alle Nederlandse documenten in New Yorkse archieven mbt Nieuw Nederland.
roosevelt.nl: website van het Roosevelt Institute for American Studies in Middelburg.
zeelandhistory.org: site van het Zeeland museum in de VS, met informatie over de geschiedenis van de Nederlandse inwoners van het plaatsje Zeeland.
zeeuwengezocht.nl: website Zeeuwen Gezocht van het Zeeuws Archief is gevuld met 6,4 miljoen persoonsgegevens, interessant voor wie Zeeuwse voorouders heeft.