Zeeland en Amerika

De eerste contacten tussen Zeeland en de huidige Verenigde Staten dateren van vier eeuwen geleden. In 1609 ging Henry Hudson op zoek naar een route naar Azië. Hij stuitte op een rivier en het eiland Manhattan. Hier werd enkele jaren later Nieuw Amsterdam gesticht, dat uitgroeide tot de metropool New York.

Replica uit 1989 van het schip De Halve Maen, waarmee Hudson naar Amerika voer (foto Roy Googin). Het schip vaart hier ter hoogte van Manhattan.

Cadeau

De eerste Zeeuw die persoonlijk met Amerika te maken kreeg, was Adolf van Bourgondië, heer van Veere. Hij kreeg het eiland Cozumel, gelegen bij Yucatán voor de Mexicaanse kust, cadeau. Pas in 1527 had hij genoeg middelen om twee galjoenen uit te rusten om het eiland te bezoeken. Inmiddels was het politieke tij gekeerd en de steun van het Spaanse hof voor deze onderneming verdwenen. De schepen keerden terug zonder het bezit gezien te hebben. Daarna werd het in Zeeland stil rond Amerika.

Ontdekkingsreis

In april 1609 stuurde de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) de Engelse kapitein Henry Hudson op reis om een doorgang naar Azië te vinden. Hudson vertrok met zijn schip De Halve Maen uit Amsterdam en probeerde het via de Noordpool. Hij stuitte echter op ondoordringbaar ijs. Gedwongen door zijn bemanning koerste hij daarom naar het zuiden, langs de Amerikaanse oostkust. Men dacht in die tijd dat Noord-Amerika een smalle landstrook was, waarachter een route naar Azië lag. Begin september bereikte Hudson een rivier vlakbij het eiland Manhattan.

Terug in Nederland vertelde hij de bewindvoerders van de VOC over de prachtige haven en de vruchtbare grond die hij had gevonden. Een paar jaar later, in 1614, werd fort Nassau gebouwd en kwamen de eerste ‘coloniërs’ ofwel kolonisten aan.

Kaartje van de Verenigde Staten met locaties van genoemde plaatsen en staten. 1 (blauwe stip) = plaats van Nieuw Amsterdam en Manhattan; 2 = New York (staat); 3 = Virginia en West Virginia (staten); 4 = South Carolina (staat); 5 = Michigan (staat), populaire bestemming voor Zeeuwse emigranten.

Nieuw Amsterdam

Na de vestiging van de eerste kolonisten volgde in 1625 de stichting van Fort Amsterdam op het eiland Manhattan. Dit Nieuw Amsterdam, gelegen in de provincie Nieuw Nederland, diende vooral als centrale plaats van waaruit de bonthandel (vooral bevervellen) zich moest ontwikkelen. De kolonie groeide uit tot de grootste Nederlandse koloniale nederzetting in Noord-Amerika. In 1653 ontving deze zelfs stadsrechten.

Vlissingen

In 1645 ontstond in de buurt van Nieuw Amsterdam een nieuwe nederzetting: Vlissingen. Tegenwoordig heet deze plek Flushing en ligt hij in Queens, een stadsdeel in New York. In 1657 vroegen inwoners van het Amerikaanse Vlissingen aan gouverneur Peter Stuyvesant om religieuze vrijheid voor de Quakers. De gouverneur weigerde. In 1663 werd hem door de West-Indische Compagnie (WIC) per brief bevolen te stoppen met de vervolging van andersdenkenden, omdat iedereen recht had op zijn eigen religie.

Herovering

Voorafgaand aan de Tweede Engelse Oorlog (1665-1667) veroverden de Engelsen in 1664 Nieuw Amsterdam. Ze doopten de stad om tot New York. Tijdens de Derde Engelse Oorlog (1672-1674) heroverde de Zeeuwse kapitein en latere viceadmiraal Cornelis Evertsen de Jongste de kolonie.  Evertsen vertrok in 1672 met zes schepen om Sint-Helena te veroveren, maar kreeg door omstandigheden samen met een eskader van de Amsterdamse Admiraliteit in 1673 New York weer in handen. Hij noemde de stad Nieuw Oranje. Veertien maanden later gaf de Republiek de kolonie terug aan Engeland, in ruil voor Suriname.

Cornelis Evertsen de Jongste (1642-1607), op een postzegel uit 1943-1944 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto W. Helm).

In het zeventiende-eeuwse Nieuw-Amsterdam had 8 procent van de inwoners Zeeuwse wortels.

Tabak uit Virginia

Inmiddels hadden Veere en Middelburg een handelsrelatie met de toenmalige Britse kolonie Virginia opgebouwd. Rond 1610 werd in Veere op ‘Het Tabaksland’ geëxperimenteerd met de teelt van tabak. Tabakstelers uit Veere werd gevraagd om tabak in de Nederlandse koloniën te verbouwen. Middelburg werd de eerste invoerhaven voor tabak uit Virginia. Schotse handelaren met belangen in plantages in de Amerikaanse staat South Carolina voerden lange tijd handel met Veere. Tot op heden liggen in deze staat twee tabaksplantages met de namen ‘Campvere’ (de oude naam voor Veere) en ‘Middelburg’.

In groen gemarkeerd is de waarschijnlijke locatie van Het Tabaksland in Veere, uit de bronnen is niet op te maken waar het precies ligt (maps.google.nl).

Zuid-Amerika, slavernij

Meer nog dan met Noord-Amerika was er in die tijd contact tussen Zeeland en Zuid-Amerika. De kolonies Essequibo en Demerary (Brits Guyana) waren tot 1771 het domein van Zeeuwse handelaren en plantagehouders. Tussen deze koloniën en Noord-Amerika werd veel handel gedreven: in hout, melasse en rum. Ook de slavenhandel bracht Zeeuwen in contact met Amerikanen. Handelscompagnieën en illegale slavenhandelaren vervoerden grote aantallen slaven uit West-Afrika naar vooral Zuid-Amerika.

Taal en kerk

Ook op kerkelijk gebied waren er contacten tussen Zeeland en Amerika. Archibald Laidlie (1727-1779) stond als Schotse predikant van de Engelse gemeente tussen 1759 en 1763 in de Vlissingse Sint Jacobskerk. In 1763 beriep de Reformed Protestant Dutch Church in New York hem als haar eerste Engelstalige predikant. Hij vertaalde de samenvatting van de calvinistische geloofsleer, de Heidelbergse Catechismus, in het Engels. Hiermee zorgde hij in deze kerk voor de overgang van diensten in het Nederlands naar het Engels, honderd jaar nadat Nieuw Amsterdam New York was geworden (1764).

Literatuur

Victor Enthoven, Zeeland en de opkomst van de Republiek. Handel en strijd in de Scheldedelta, c. 1550-1621, Leiden 1996.
C. de Waard, De Zeeuwsche expeditie naar de West onder Cornelis Evertsen den Jonge, 1672-1674 Nieuw-Nederland een jaar onder Nederlandsch bestuur, Den Haag 1928.

Websites
Henry Hudson 400 Foundation, opgericht met het oog op herdenkingsjaar 2009 en toekomstige banden tussen VS en Nederland.
Roosevelt Institute for American Studies, Middelburg (Engelstalig).