Een Middelburgse leerlooierij

Een archeologische begeleiding van graafwerkzaamheden naast het gebouw van Erfgoed Zeeland aan de Looierssingel in Middelburg leverde in 2000 verrassende resultaten op. Op het terrein werd destijds een winkelcentrum met parkeerkelder aangelegd. Uit historische bronnen was bekend dat dit gebied na 1600 een plaats was van handel en industrie. Onder meer een leerlooierij, lijnbaan en houthandel waren er gevestigd.  De begeleiding werd uitgevoerd door het toenmalige Provinciaal Archeologisch Centrum Zeeland (PACZ), in samenwerking met leden van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN).

Bakken en kuipen

De onderzoekers troffen restanten aan van drie huizen met waterkelders uit de zeventiende eeuw, waaronder dat van een leerlooier. En verder 22 grote houten bakken en kuipen, die eveneens hebben toebehoord aan de leerlooierij. Het hout daarvan was vooral afkomstig van grove den en eik. Alle ingrediënten voor het productieproces van leer waren aanwezig, variërend van hoornpitten, eikenschors en houtsnippers tot kalk.

Een van de kuipen op het onderzoeksterrein.

Hoornpitten

De in totaal 135 hoornpitten, waarvan in alle gevallen de hoornschede ontbrak, waren van runderen. Ze waren niet verder bewerkt en zullen als afval van het verwerken van runderhuiden zijn achtergebleven. Een aanvullend onderzoek van het Middelburgse materiaal in Groningen heeft uitgewezen dat de helft van de hoornpitten toebehoorde aan dieren van 7 tot 10 jaar oud; de rest aan jongere dieren. Ze waren afkomstig van zowel koeien als van stieren en ossen. Aangetroffen houtsnippers en schorsfragmenten kwamen van verschillende boomtypen, zo bleek uit ander aanvullend onderzoek in Amsterdam. Vooral eikenschors bevat veel tannine, een belangrijke grondstof voor het looien van huiden. Kalk gebruikte men bij het ontharen van de huiden.

Hoornpitten van de looierij, tentoongesteld in het gebouw van Erfgoed Zeeland.

Behouden in de bodem

Zo was het mogelijk aan de hand van de vondsten en de verschillende prima bewaard gebleven bakken en kuipen het gehele proces van het leerlooien in Middelburg te reconstrueren. De restanten van de leerlooierij konden grotendeels in de bodem behouden blijven. De hoornpitten en andere vondsten van het terrein zijn tentoongesteld in het gebouw van Erfgoed Zeeland. Ook de naam Looierssingel spreekt in dit verband boekdelen.

Overzicht van het terrein in 2000.

Literatuur

J. Jongepier, Middelburg, Looierssingel; in: Nieuwsbrief Archeologie nr. 10 van de Provincie Zeeland, Middelburg 2000, 6.
P. van Rijn, Botanisch onderzoek aan een leerlooierij uit de 17e-19e eeuw te Middelburg, Amsterdam 2001.
J.T. Zeiler, Wat de leerlooier achterliet. Hoornpitten en ander dierlijk afval uit een 17e/18e-eeuwse leerlooierij te Middelburg. ArchaeoBone rapport nr. 17, Groningen 2000.

Voor een uitgebreider verhaal over deze leerlooierij, zie Een leerlooierij aan de singel.