De degen van Mondragón

Er is waarschijnlijk geen overlevering in Zierikzee zo hardnekkig als die van de degen van Mondragón. Wie hij was kan elke Zierikzeeënaar vertellen, tenminste als hij of zij vergroeid is met de stad die hem of haar lief is. Velen hebben ook weet van zijn degen die te vinden is op de top van de Noordhavenpoort.

De ‘degen van Mondragón’ op de linker stadsgevel van de Noordhavenpoort (Zeeuws Archief, Beeldcollectie Schouwen-Duiveland, foto Aad Pattenier, 2014).

Beleg van Zierikzee

Christóbal de Mondragón was de Spaanse bevelhebber van de troepen die in 1575 het beleg sloegen voor Zierikzee. De verovering had tot doel om een wig te drijven tussen de opstandige gewesten Holland en Zeeland. Na het doorwaden van het toen nog ondiepe Zijpe liepen de manschappen Duiveland en vervolgens Schouwen onder de voet. Na eerst Brouwershaven en Bommenede veroverd te hebben, werd Zierikzee aangevallen. Door de inundatie van het eiland Schouwen stagneerde de Spaanse opmars. Besloten werd de stad uit te hongeren. Ondanks de vele pogingen van de Prins van Oranje om de stad te ontzetten, lukte het niet Zierikzee te behouden. Na negen maanden dappere weerstand moest worden gecapituleerd.

Mondragón nam zijn intrek in het grote pand De Mossel. Op die plaats staat nu het appartementencomplex aan het Havenpark. Het beleg duurde veel langer dan verwacht en het was uitermate kostbaar. De Spaanse staatskas was leeg en de soldaten kregen geen soldij. Zij dreigden tot grote ergernis van Mondragón met muiten. Het verhaal gaat dat hij zijn manschappen zijn degen toonde en hen die voorhield. Ze moesten hem liever doorsteken dan hem de schande aandoen om te muiten. Maar zelfs Mondragón kon zijn manschappen er niet van weerhouden weg te trekken. Ze gingen richting Brabant en Vlaanderen waar de Spaanse furie uitbrak. De Nederlandse gewesten, de oorlog meer dan moe, verenigden zich om de Spaanse troepen weg te krijgen. Nog in 1576 werd de Pacificatie van Gent gesloten.

Kopergravure met portret Don Christóbal de Mondragón, circa 1650 (Zeeuws Archief, Beeldcollectie Schouwen-Duiveland).

Mythe

Ook Mondragón had inmiddels Zierikzee verlaten. Had hij zijn degen vergeten en is die als herinnering op de Noordhavenpoort gezet of had hij dat zelf gedaan? De overlevering is terug te vinden vanaf de negentiende eeuw. Zo wist men de Franse schrijver Victor Hugo en zijn zoon het verhaal te vertellen toen zij in augustus 1867 Zierikzee bezochten. Zij hoorden dat de Spaanse bevelhebber eigenhandig de degen op de poort had geplaatst ‘dusdoende als het ware zijn overwinning met het handvest van z’n dolk bezegelende’. In hun reisverslag voegde Hugo junior eraan toe dat de degen verroest was, ‘maar nog steekt dit kleine uitroepteken hooghartig en onbeschaamd in de lucht, op dit oude sombere bolwerk, waarvan overigens al evenveel geslecht is als er van de degen verteerd is’. Zo bleef het nog ruim twintig jaar. Toen in 1887 de stadszijde van de Noordhavenpoort onder handen moest worden genomen, werd de degen vernieuwd. Gemeentebouwmeester M. Couvée Cz. gaf daarvoor opdracht. De aannemer van het werk, J. van Dijke Hz., besteedde het maken van een nieuwe degen uit aan de smid Henrikus Johannes Koevoets (1844-1929). In zijn smederij aan de Bagijnestraat 19 – zelf woonde hij op nummer 21 – maakte Koevoets aan de hand van de bijna verteerde spits een nieuwe ‘degen’.

Mondragón heeft zijn degen in 1576 gewoon meegenomen. Het is wellicht een aardigheid geweest van een van de voorgangers van Couvée, die net zoals hij naast de poort zijn ambtswoning had, om de geveltop te laten versieren met een ijzeren spits. Dankzij het fraaie smeedwerk van smid Koevoets, die er opnieuw de vorm van een degen aan gaf, kunnen we de overlevering blijven koesteren. O ja, ik achterhaalde ook hoeveel de nieuwe ‘degen’ in 1887 kostte: fl. 7,50, een rijksdaalder meer dan begroot.

Dit verhaal verscheen eerder als column in Wereldregio, 12 september 2014.