Willem Teellinck

Willem Teellinck (1579-1629) heeft grote invloed gehad op het kerkelijk leven in Zeeland en daarbuiten. Teellinck schreef voorstellen voor politieke hervormingen. Hij wilde de gereformeerde religie als de ware kerk in de toen nog jonge Republiek vestigen. Daarom vroeg hij de wereldlijke overheid gereformeerde wetgeving te maken. Ook vond hij dat het dagelijks leven van de gelovigen overal en altijd in het teken van het geloof zou moeten staan.

Willem Teellinck (1579-1629). Detail kopergravure door Petrus de Jode naar een schilderij van Adriaan van de Venne, 1621 (Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata).

Rechten en theologie

Willem Teellinck werd op 4 januari 1579 in Zierikzee geboren. Hij was de jongste zoon van Joost Teellinck en Johanna de Jonge. Beide ouders waren afkomstig uit welgestelde families. Het gezin was zeer Oranjegezind en diep religieus in calvinistische zin. Hoewel hij meer voor de theologie voelde, ging Teellinck rechten studeren in Leiden, Edinburgh en Poitiers. In de laatste stad promoveerde hij in 1603. Daarna keerde hij terug naar Engeland waar hij verkeerde in kringen van puriteinen. Dit verblijf schijnt hem zo te hebben beïnvloed dat hij alsnog besloot om theologie te gaan studeren.

In 1604 trouwde Teellinck in Zierikzee met de uit Engeland afkomstige Martha Grijns. Zij behoorde eveneens tot de kring van puriteinen. Daarna vertrok het paar naar Leiden, waar Teellinck theologie ging studeren. Na zijn (korte) studie werd hij in 1606 beroepen in Haamstede. Hij ergerde zich hier aan het ruwe leven op het platteland. Dat stemde niet overeen met wat op zondag in de kerk werd gepredikt.

De kerk van Haamstede, waar Teellinck tussen 1606 en 1613 predikant was (Erfgoed Zeeland).

Werken

In zijn in 1608 verschenen Philopatris ofte Christelick bericht, hoe men de saecken des Lands, ende der Kerken, … zoude mogen gheluckelich uytvoeren spoort Teellinck bestuurders aan om wetten te maken die in overeenstemming waren met de gereformeerde leer. Hij wijst de overheid hierin op wat volgens hem haar taak is: de werkelijke kerstening van het volksleven.

Om het zondig gedrag van mensen te beteugelen schreef Teellinck Gesonde bitterheyt voor den weelderighen christen die geerne kermisse houdt (1624), dat hij opdroeg aan Jacob Cats. Hierin pleit hij voor het afschaffen van kermis, vastenavond en Driekoningen. Ook uit hij kritiek op dansen, kaart- en dobbelspel. Ook in het bekende Nootwendigh Vertoogh uit 1626 wijst Teellinck op de noodzaak om in het dagelijks leven uiting te geven aan het christelijk geloof. En in de reeds in 1620 verschenen Den Spieghel der Zedigheyt keerde hij zich openlijk tegen het dragen van kleurrijke kleding, die juist op dat moment erg in de mode was.

Middelburg

Teellinck was in september 1613 uit Haamstede naar Middelburg vertrokken. Tot zijn dood bleef hij in de Zeeuwse hoofdstad als predikant werkzaam. Hij vormde een bekend duo met zijn broer Ewout, net als hem in de rechten gepromoveerd. Tot hun beider sterfjaar 1629 publiceerden ze vele tientallen werken. Hierin hamerden ze op ‘reformatie’ van de zeden. Teellinck beïnvloedde ook Jacob Cats, wiens werk piëtistisch gekleurd is.

Willem Teellinck overleed op 8 april 1629 en werd begraven in de Sint-Pieterskerk of Noordmonsterkerk in Middelburg. Deze kerk werd in 1833 afgebroken.

Literatuur

W.J. op ’t Hof, Willem Teellinck (1579-1629), leven, geschriften en invloed, Kampen 2008.
W.J. op ’t Hof, De theologische opvattingen van Willem Teellinck, Kampen 2011.
Fred van Lieburg, Een eiland na de Reformatie, Schouwen-Duiveland 1572-1700, Amsterdam 2011.
Arno Neele e.a., Religie en cultuur, in: Paul Brusse en Wijnand Mijnhardt, Geschiedenis van Zeeland, dl. II; 1550-1700, Utrecht/Zwolle 2012.