Streekeigen hekken in Zeeland

Niet alleen qua materiaalkeuze, maar ook qua kleuren en grootte. En wat dacht je van de vormgeving, ronde vormen of juist rechte hoeken. Er zijn heel veel verschillende hekken. Ook hebben, vooral oude hekken, niet alleen een praktische functie, maar vaak ook een symbolische betekenis. Dit kun je zien aan de figuren die erin verwerkt zijn of de namen die erop staan. Regelmatig zie je een lelie of een zon, maar ook de naam van de boerderij of de eigenaren is soms in het hek verwerkt. In Zeeland kun je nog fraaie decoratieve hekwerken aantreffen bij kastelen, landgoederen, buitens en oude begraafplaatsen. Bij oude boerderijen zien we ook nog historische hekken, minder uitbundig maar ze leveren zeker een bijdrage aan de stoffering van het landschap. Het hek is vaak ook een exponent van status en wat men wil uitstralen.

Historische hekken bij boerderijen

De functie van het hek bij boerderijen was in eerste instantie om het vee op het erf te houden. Het erf was onderdeel van het beweidingssysteem van vee. Het vee liep dus regelmatig los rond op het erf. De toegang tot het erf bestond uit een groot, breed hek met daarnaast een klein (loop)hek. Oorspronkelijk zullen de hekken wel van hout zijn geweest. De meeste oude hekken die we nog aantreffen zijn van (smeed)ijzer gemaakt. Dit is eenvoudig te verklaren, omdat ijzer langer mee gaat dan hout. Zo nu en dan komen we nog vakkundig gemaakte decoratieve houten hekken tegen. Van een dergelijk type worden vaak meerdere exemplaren aangetroffen.

Dampalen

De dampalen die uiteraard nodig zijn om het hek te kunnen bevestigen, kunnen op zeer verschillende wijze zijn uitgevoerd. Hout, natuursteen, beton, (giet)ijzer en gemetseld met baksteen. Oude foto’s kunnen een indruk geven van de toepassing van de soort hekken en een inspiratie zijn voor het maken van nieuwe toegangspoorten. Als je een hek wil plaatsen, is het goed om eerst voor jezelf te bepalen aan welke eisen dit moet voldoen. Wil je de dieren op je erf houden, wil je ongewenste bezoekers buiten de deur houden of vind je het gewoon bij het erf horen? Wat wel van belang is dat de breedte aangepast wordt aan de huidige tijd, zeker op boerderijen die nog als zodanig in gebruik zijn. Niet dat het hek automatisch moet kunnen sluiten, maar in verband met grotere machines en werktuigen die er doorheen kunnen. Voor de betonnen dampalen werd een houten mal gemaakt. De drie afgebeelde dampalen troffen we respectievelijk in West-Zeeuws-Vlaanderen, op Schouwen-Duiveland en op Walcheren aan.

Drie verschillende dampalen in Zeeland. Van links naar rechts: Zeeuws-Vlaanderen, Schouwen-Duiveland en Walcheren.

Vooroorlogse hekken

Veel vooroorlogse hekken zijn inmiddels al verwijderd of vervangen door nieuwe, maar toch kom je zo af en toe nog fraaie exemplaren tegen. Oude tekeningen hebben we nooit kunnen opsporen, maar het is zeer waarschijnlijk dat er toch wel ambachtelijke hekken werden gemaakt die min of meer gestandaardiseerd  waren. De detaillering was dan afhankelijk van de plaatselijke timmerman dan wel de smid als het om ijzeren hekken ging. Rond Zaamslag is het opvallend dat er hekken voorkomen die bijna identiek zijn. Ook in de Zak van Zuid-Beveland zie je wel hekken die vrijwel hetzelfde zijn.

Gietijzeren hekpalen komen we ook tegen bij boerderijen. In de tweede helft van de negentiende eeuw werden deze gemaakt door de Haagse ijzergieterij ‘de Prins van Oranje’. Bij landhuizen zien we nog regelmatig gietijzeren palen en hekken staan. De sfeervolste en authentieke uitstraling van een toegangshek bij een boerderij bestaat uit een hek met een apart loophekje.

Hek in Heinkenszand.

Naam van de boerderij

Op de dampalen of het hek tref je soms ook de naam van de boerderij aan. Tot de invoering van de postcode kon je veelal volstaan met de naam van de boerderij en de plaatsnaam en de postbode wist waar de post bezorgd moest worden.

Hek bij boerderij Nooit gedacht.

Kleur

Bij boerderijen werden de hekken meestal  Fergusonrood geschilderd, voor burgers is deze kleur meer bekend als Ferrarirood. De decoratieve elementen en symbolische elementen zoals lelies, lisbloem en paarden werden wit geschilderd. Uiteraard kom je ook hekken tegen die groen met wit geschilderd zijn.

Symbolen op Zeeuwse hekwerken. Van links naar rechts: lelie, spiraal en lisbloem.

Symboliek

Naast de functionaliteit van een hek is er ook de nodige symboliek terug te vinden in oude hekken,  te herleiden uit Keltische, Germaanse en christelijke culturen:
–    Haan: weert het onweer af en het nachtelijk duister, incl. het op de vlucht jagen van boze geesten.
–    Paard: stelt het hagelwitte ros Sleipnir voor en is afkomstig van de Germaanse oppergod Wodan en is een afweerteken voor onweer.
–    Op een gietijzerenpaal staat vaak een pijnappel. Dit is een vruchtbaarheidssymbool.
–    Odal: als bescherming van huis en hof.
–    Ing: vruchtbaarheidssymbool.
–    Zon in hoek van een hek: gelukszon.
–    Lelie: reinheid.
–    Lisbloem: het licht.
–    Lelie, iris en lotus vormen samen het symbool voor het leven, de geboorte en de wederopstanding.

Geschreven door: Theo Aernoudts, Stichting Landschapsbeheer Zeeland.