Kleine elementen met bijzondere symboliek

Overal in het landschap van Zeeland zijn elementen aanwezig die iets vertellen over gebruiken, tradities en overtuiging van de bevolking. Ze zijn vaak zo vanzelfsprekend aanwezig, dat men ze pas mist als ze zijn verdwenen. Veel elementen zijn aan het boerenerf gebonden en zitten vol met symboliek: versieringen op toegangshekken, op de nok van een schuur, luiken of boeiborden. Ook op andere plaatsen in het landschap, zoals grafmonumenten, metselwerk en muurankers, vinden we volop symbolen. In het verleden werden ze algemeen toegepast om op sierlijke wijze een boodschap over te brengen.

Makelaar met symbolen op een schuur in de omgeving van Middelburg (foto Stichting Landschapsbeheer Zeeland).

Iedereen kent het hartje in de deur van de wc van vroeger. Dit hartensymbool is ook te vinden in de deur van het vroegere varkenshok, op traditionele makelaars en in oud metselwerk. Tegenwoordig associëren we het hart met de liefde, maar het is oorspronkelijk een teken van vruchtbaarheid. Andere figuren met een symbolische betekenis zie je in oude toegangshekken zoals odaltekens en zonnetekens. Dit zijn sierlijke lijnen of krullen die de loop van het leven symboliseren of staan voor geluk. Makelaars zijn nog regelmatig te vinden op oude schuren met hierop symbolen als harten, lelies (hoop), klaver (geluk), pijlpunten (weerbaarheid) en cirkels (oneindigheid) en soms een persoonlijk tintje van de eigenaren.

Kleine elementen vertellen veel over de streek en haar bewoners. Iedere regio kent typische gewoonten ten aanzien van vorm-, kleur- en symboolgebruik van deze elementen. Het meest bekende voorbeeld is wel de rand van het boeibord aan schuren en bijgebouwen: in Walcheren met krullen en in de meeste delen van Zeeland recht en sober. Het symboolgebruik in Zeeland verschilt per eiland, omdat de eilanden niet direct met elkaar in contact stonden. Daardoor konden de elementen zich ‘zelfstandig’ ontwikkelen.

Typische Walcherse schuur met groene boeiborden met krullen en groene mendeuren met daarin twee kleine raampjes bovenin (foto Karin Mol).

Symboolgebruik wordt steeds zeldzamer. De belangrijkste oorzaak is het buiten gebruik raken van de elementen waarmee ze verbonden zijn. Vlees wordt bij de slager gehaald, luiken zijn niet meer nodig en toegangshekken zijn te smal geworden voor de grote machines. Kortom, traditionele elementen worden vervangen en de symboliek verdwijnt met hen mee. Juist omdat deze bouwwerkjes zo onopvallend aanwezig zijn, blijven ze met hun symboliek vaak onderbelicht. De meeste kleine cultuurhistorische elementen hebben geen status; ze zijn geen monument. Door goede voorlichting over de betekenis en waarde van deze landschapselementen met hun symbolen en het beleefbaar maken van de geschiedenis, wordt gewerkt aan bewustwording en daarmee aan het behoud ervan.

Toegangshek te Zaamslag met diverse symbolische tekens (foto Sandra Dobbelaar).

In Zeeland is er steeds meer aandacht voor het landschap in de breedte en haar typisch Zeeuwse onderdelen. Gelukkig staan de kleine elementen en symbolen daarbij ook vaker in de belangstelling. We zien ze als een stukje Zeeuwse identiteit. Het zou mooi zijn als we deze Zeeuwse elementen, bijzondere symbolen en de achterliggende boodschappen weer betekenis konden geven.

Tekst: Sandra Dobbelaar, Stichting Landschapsbeheer Zeeland