Sint-Janskerk uit brand ‘herrezen’

In middeleeuwse steden woedden vaak verwoestende branden, die de merendeels houten bebouwing in de as legden. In de eeuwen nadien waren het vaak de stenen kerken waar spectaculaire branden woedden. Zo brandde in 1911 de Sint-Jacobskerk in Vlissingen af door een foutje van een loodgieter. Een eeuw voordien, in 1811, gebeurde hetzelfde met de Sint-Janskerk in Sluis. Hier was de onvoorzichtige loodgieter Moelaert de schuldige. Hij stichtte per ongeluk een brandje op het dak, dat vliegensvlug om zich heen greep.

Grafzerken

Ondanks verwoede bluspogingen van de brandweer werd de uit 1325 daterende kerk herschapen in een smeulende en rokende bouwval. Hiermee kwam een eind aan de historie van een middeleeuwse kerk die één van de grootste van Vlaanderen was geweest, met een imposant interieur, vele kapellen en altaren, grafmonumenten en kerkschatten. Na de brand werd het puin van de kerk verkocht. Het terrein kwam bekend te staan als het Sint-Janskerkhof, omdat de grafzerken uit de vijftiende tot de zeventiende eeuw die ooit in het gebouw lagen nu zichtbaar waren aan het maaiveld.

Een hoofd, een hond, een helm

Het was overigens een voorlopig einde voor de Sint-Janskerk. In 1948/49 vond een opgraving plaats door de jonge Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, waarbij de plattegrond werd blootgelegd.

Behalve de zerken bleven ook de kopwanden van verschillende beschilderde grafkelders bewaard. De opvallendste vondsten hebben te maken met het marmeren praalgraf van de Zeeuws admiraal Willem de Zoete van Lake (1565-1637). Zijn hoofd bleef behouden en ook een deel van een marmeren hond en een helm.

Hoofd van het grafmonument van Willem de Zoete van Lake (Erfgoed Zeeland).

Werkgroep

In 2005 documenteerde Erfgoed Zeeland de zerken. Toen al was een Werkgroep Sint-Janskerkhof actief met als bezielende figuur de toenmalige beheerder van het provinciaal archeologisch depot Henk Hendrikse, zelf inwoner van Sluis. Er verscheen een boekje en de Werkgroep bleef ageren tegen verdergaand verval van deze bijzondere plek in Sluis. Met succes: in 2018 is het Sint-Janskerkhof achter de Dinsdagstraat heringericht. De contouren van de kerkplattegrond zijn weer zichtbaar gemaakt. Enkele bestaande grafzerken zijn gerestaureerd en opnieuw in het terrein gelegd.

Expositie

De herinrichting was de aanleiding voor de expositie Brand in de kerk! De Sint-Janskerk en het Sint-Janskerkhof.  Deze was van augustus tot in september 2018 te zien in de middeleeuwse kelder van het Belfort. Archeologische vondsten, afbeeldingen, archiefstukken en een speciale publicatie vertelden het verhaal van de Sint-Janskerk. Ook was een boekje verkrijgbaar met veel afbeeldingen van de Sint-Janskerk en de vondsten die gedaan zijn tijdens de diverse onderzoeken.

Literatuur

H. Hendrikse & A. Willeboordse, Brand in de kerk; de Sint-Janskerk en het Sint-Janskerkhof in Sluis, Sluis 2018.