Schouwen-Duiveland in mei 1940

Net zoals elders in Nederland kwam voor bijna iedereen op Schouwen-Duiveland de inval van de Duitse troepen op vrijdag 10 mei 1940 als een verrassing ondanks de oplopende internationale spanningen. In de gemeentehuizen werden de verzegelde mappen geopend om de daarin geborgen bekendmakingen aan te plakken. Op de radio was koningin Wilhelmina te beluisteren met haar vlammend protest tegen het schenden van de Nederlandse neutraliteit.

Oorlog in de lucht

Diezelfde vrijdag, omstreeks negen uur, werden vooraanstaande leden van de Nationale Socialistische Beweging en andere politiek verdachte personen in hechtenis genomen en afgevoerd naar het fort bij Ellewoutsdijk. In de lucht vonden gevechten plaats. In Bruinisse was men ooggetuige van zo’n treffen en de inwoners maakten kennis met de eerste kogels, afgevuurd uit mitrailleurs. Een van de Nederlandse vliegtuigen stortte bij de haven De Staart bij Sirjansland neer.

Vliegtuigwrak op vliegveld Haamstede, mei 1940 (Zeeuws Archief, Beeldcollectie Schouwen-Duiveland, foto Rykel ten Kate).

Het vliegveld Haamstede was in gebruik als militaire vliegschool waar onderdelen van twee luchtvaartregimenten waren ondergebracht en een luchtdoelbatterij, versterkt met een compagnie infanterie. Op 10, 11 en 13 mei vielen Duitse vliegtuigen het vliegveld aan en vernietigden vrijwel alle vliegtuigen. Twee Nederlandse militairen verloren het leven en enkele anderen raakten gewond. Op diezelfde 13de mei, tweede Pinksterdag, werd kapitein De Ruyter van Steveninck van de vliegschool aangesteld als commandant van alle strijdkrachten op Schouwen-Duiveland. Op zondagmiddag 12 mei had de vissersvloot uit Bruinisse opdracht gekregen om te vertrekken in zuidelijke richting.

Duitse aanval op komst

Toen op 15 mei, na het bombardement van Rotterdam, de Nederlandse troepen capituleerden, gold dit niet voor Zeeland. Op Schouwen-Duiveland werden door de troepen, aangevuld met militairen afkomstig uit de Peel, die merendeels zwaar waren gedemoraliseerd door de Duitse aanvallen, stellingen ingenomen op het eiland. De meest tragische gebeurtenis deed zich voor op 15 mei. De Nederlandse mijnenveger Hydra werd in het Zijpe getroffen door Duits afweergeschut waarna het schip aan de grond werd gezet. De uit Vlissingen afkomstige matroos Broere wist de wal te bereiken maar werd voor een spion aangezien. Ondanks dat hij dat luidkeels ontkende en zijn naam riep, werd hij door een Nederlandse officier doodgeschoten.

Cornelis Broere. Hij werd aangezien voor een spion en neergeschoten. (Zeeuws Archief, Beeldcollectie Schouwen-Duiveland)

De dag erna, op donderdagavond 16 mei, werd duidelijk dat de Duitsers ons eiland zouden aanvallen. Bruinisse en Zijpe werden vanaf Anna Jacobapolder beschoten. In Zierikzee werd het gerucht verspreid dat de Duitsers in Nieuwerkerk waren. Iedereen kreeg het bevel binnenshuis te blijven. Het gerucht bleek onjuist. De volgende dag was het zo ver. In de nacht van donderdag op vrijdag 17 mei, omstreeks half drie, staken Duitse stoottroepen met stormboten en pontons vanaf Anna Jacobapolder het Zijpe over.

Overgave

Zonder noemenswaardige tegenstand naderde de Duitse voorhoede Zierikzee waar in de haven een aantal schepen in brand waren gestoken en voor een deel tot zinken gebracht. Nederlandse soldaten trokken met het geweer in de aanslag door de straten. Kort daarop reden Duitse verkenners op motoren de stad binnen, gevolgd door soldaten te voet. Vanuit de Beurs onder de Gasthuiskerk schoten Nederlandse soldaten op de vijand. Een Duitse militair, die tevoorschijn kwam uit het Visslop, werd neergeschoten. Een Nederlandse soldaat sneuvelde op de hoek van de Nieuwe Haven en de Nieuwe Bogerdstraat. Omstreeks acht uur gaven de Nederlandse militairen de strijd op. Ook het overige deel van het eiland werd door het Duitse leger bezet. Omstreeks 13.00 uur volgde de overgave van de laatste troepen aan een vijand die in veel opzichten de meerdere was.

Door Nederlandse militairen tijdens hun vlucht neergegooide uitrustingstukken, Appelmarkt Zierikzee, 17 mei 1940 (Zeeuws Archief, Beeldcollectie Schouwen-Duiveland, foto R. ten Kate).

Op Zuid-Beveland en Walcheren probeerden Franse troepen tevergeefs de Duitse aanval te stuiten. Op diezelfde zeventiende mei kreeg Middelburg een zware beschieting te verduren waardoor een deel van de binnenstad werd verwoest. Diezelfde dag volgde de overgave van Zeeland met uitzondering van Zeeuws-Vlaanderen dat op 27 mei geheel in Duitse handen kwam.

Dit verhaal verscheen eerder onder de titel ‘De oorlogsdagen in mei 1940’ als column in Wereldregio, 6 mei 2016.