Ringwalburgen

Eind zevende, begin achtste eeuw ging het Zeeland economisch voor de wind dankzij productie van zout en wol. Dit was de tijd dat Vikingen de Europese kust plunderden en zij lieten hun oog ook op Zeeland vallen. Als reactie daarop zijn er in Zeeland ringwalburgen aangelegd. Er is nog veel onduidelijk over de aanleg van deze verdedigingswerken. Wat niet onduidelijk is, zijn de sporen die ze hebben nagelaten, ook omdat er reconstructies zijn gemaakt.

Aanvallen

De Scheldemonding was het doelwit van veel aanvallen. Walichrum (nederzetting bij Domburg) werd overvallen en Zeeland was zelfs enige tijd in handen van de Vikingen. Van hieruit voerden ze rooftochten op Engeland uit. Vervolgens werd Zeeland weer aangevallen door Vikingen die zich in Engeland hadden gevestigd. De aard van de invallen veranderde toen van korte invallen naar langdurige rooftochten die verder het binnenland ingingen. De Vikingen kwamen hier vooral om schapen te stelen.

Verdediging

De bewoners van het Scheldegebied bouwden de ringwalburgen waarschijnlijk om zich tegen deze invallen te verdedigen. Dat deden ze in Zeeland op vijf locaties: in Oostburg, Oost-Souburg, Middelburg, Domburg en Burgh. Misschien is zelfs het Romeinse castellum van Aardenburg voor een deel ook hergebruikt als burg. Wie de burgen hebben gebouwd, is niet zeker. Waarschijnlijk lag het initiatief bij lokale heersers en kloosterordes en voerde de bevolking de werkzaamheden uit.

De ringwalburg van Oost-Souburg.

Bouw

De ringwalburgen waren vrij eenvoudig aan te leggen. Ze werden vaak gebouwd op hoog terrein. Waarschijnlijk werd een paal midden in dit terrein geslagen en werden met behulp van lange stukken touw cirkels getrokken – het grondplan van de ringwalburg. Er werd een brede gracht gegraven en met de aarde die daarbij vrijkwam werd een aarden wal aangelegd. Daarbovenop kwam een palissade. Soms werd er gebruikgemaakt van natuurlijke omstandigheden. In Middelburg fungeerde een deel van de rivier Arne als verdedigingsgracht.

Vragen over de burgen

Het is niet bekend of er vanuit de ringwalburgen ooit is gevochten tegen de Noormannen. Ook is het onduidelijk of de burgen wel allemaal in dezelfde korte periode zijn aangelegd en of het daadwerkelijk vluchtburgen waren. Het is niet bekend waarom de burgen op Walcheren zo dicht bij elkaar liggen en in grootte verschillen. Het is mogelijk dat de Walcherse burgen zijn gebouwd als symbolen van macht. En Oost-Souburg zou een Vikingbasis kunnen zijn geweest.

Bewoning

In de tiende eeuw gingen mensen in de burgen wonen. Het werden toen eerder versterkte nederzettingen en ze verloren hun verdedigingsfunctie, hoewel de burg in Middelburg nog tot in de dertiende eeuw in min of meer verdedigbare staat werd gehouden. De ringwalburg van Middelburg lag zo ongeveer waar je nu het oude stadshart met de abdij vindt. Je kunt de ronde vorm van de burg nog terugzien in de stadsplattegrond én in de straatnamen zoals Burggang en Walplein.

Burgh

Van alle Zeeuwse ringwalburgen is die van Burgh het best bewaard gebleven. Archeologen hebben er uitgebreid onderzoek gedaan en begin 21e eeuw is de ringwalburg in Burgh gedeeltelijk gereconstrueerd. Je kunt de 50 meter brede gracht nog goed zien, net als de palissaden bovenop de aarden wal. Er is een houten wandelpad aangelegd op de plek waar de weg in de versterkte nederzetting waarschijnlijk ook liep. Zo heb je eenvoudig toegang tot de ringwalburg.

Vlak naast de ringwalburg vind je Museum de Burghse Schoole. Hier is een permanente expositie ingericht over de ringwalburg en de Vikingen. Je vindt er ook een maquette van een ringwalburg. Op het schoolplein naast het museum staat een ‘klapbank’ waar je verhalen over de geschiedenis van Burgh en de ringwalburg kunt beluisteren.

Er is ook een filmpje over ringwalburgen (en die van Burgh in het bijzonder) gemaakt voor de canon van Zeeland.

Luchtfoto Burgh met het terrein van de ringwalburg, circa 1995 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto A. Dingemanse).

Oost-Souburg

De ‘zuidburg’ die op Walcheren werd aangelegd heeft haar naam gegeven aan het dorp Souburg. Ook de ringwalburg van Oost-Souburg is gereconstrueerd. Een aarden wal omcirkelt een groot, leeg veld. Omdat deze ringwalburg beduidend kleiner is dan de andere burgen op Walcheren, is er het vermoeden dat dit ook een uitvalsbasis van de Vikingen zelf kan zijn geweest. Oorspronkelijk had deze ringwalburg één poort. Toen de burg zijn verdedigende functie verloor, kwamen er mensen wonen. De burg werd toen als het ware in vier kwarten gedeeld. Er kwamen nu vier poorten en er gingen twee wegen dwars op elkaar door de burg lopen. Die bestonden uit stukken boomstam of planken. Er zijn bij archeologisch onderzoek zelfs sporen gevonden van riolering onder dit wegdek. Bij de reconstructie is de ringwalburg herbouwd zoals hij oorspronkelijk was: met één toegangspoort.

De ringwalburg is aangelegd in de Karolingische tijd (achtste en negende eeuw). Als een verwijzing daarnaar heet de jaarmarkt van Oost-Souburg Karolingenmarkt. Er is tijdens deze dag vol evenementen altijd een rommelmarkt op het terrein van de ringwalburg.

Wandfragment van een reliëfband amfoor. Vondsten uit de ringwalburg van Oost-Souburg, 1970-1971 (Erfgoed Zeeland, Beeldbank Archeologie).

Domburg

Ook dit dorp is genoemd naar haar burg: de duinburg. De resten van de Domburgse ringwalburg liggen onder de bebouwing en het duinzand verborgen. Je ziet er weinig meer van terug, maar er is wel uitgebreid archeologisch onderzoek gedaan waaruit duidelijk wordt dat dit een indrukwekkend complex moet zijn geweest. Op sommige plaatsen was de gracht 50 en de wal 19 meter breed. Dit is de enige Zeeuwse ringwalburg waar vondsten zijn gedaan die wijzen op contact met Scandinaviërs. Zo is er een prachtig versierde gesp gevonden die nu wordt bewaard in het Zeeuws Archeologisch Depot. Dit is niet direct bewijs voor de theorie dat Vikingen hier mogelijk ringwalburgen hebben aangelegd. Het kan ook zeer goed wijzen op handelscontacten met Vikingen tijdens vredige periodes.