Ringwalburg in Burgh

Zeeland telde vijf ringwalburgen. Een daarvan ligt in Burgh. De verdedigingswerken werden in de negende eeuw opgetrokken, vermoedelijk door de lokale bevolking onder leiding van kerkelijke of heerlijke machthebbers om zich tegen aanvallen van de Vikingen te weren. Maar de Zeeuwse burgterreinen plaatsen archeologen en historici nog altijd voor raadsels.

Na de Romeinse tijd waren de meeste mensen uit Zeeland vertrokken, maar vanaf ongeveer het jaar 675 werd het Zeeuwse achterland geleidelijk weer in bezit genomen. De nieuwe bewoners vestigden zich op kreekruggen en terpen. Grote delen van het land waren in bezit van de Frankische koningen en Vlaamse abdijen en de productie van zout en wol leidde tot economische bloei.

Het ronde burgterrein ten zuidoosten van de dorpskern van Burgh, gezien vanaf de kerktoren.

Vikingen

Die rijkdom ontging ook de Noormannen of Vikingen uit Denemarken niet en zij lieten hun oog op dit gebied vallen. Bekend zijn de vele plunderingen van Dorestad, bij het huidige Wijk bij Duurstede. Dat was toen de belangrijkste handelsnederzetting van Nederland. De Vikingen namen Dorestad in. Een kwart eeuw vormde de nederzetting het centrum van een klein Vikingrijk in de Lage Landen.

De Noormannen plunderden in 837 ook de handelsnederzetting Walichrum – daar komt de naam Walcheren vandaan –, vlakbij het huidige Domburg, de plaats waar toen de Zeeuwse rijkdom geconcentreerd was. De graaf van Walcheren, Eggihard, sneuvelde in die strijd.

Zilveren toiletgarnituur gemaakt in de vroegmiddeleeuwse handelsnederzetting Walichrum. Datering 750-900. Te bezichtigen in de vaste opstelling van het Zeeuws Museum (foto Erfgoed Zeeland).

Ook daarna bleef de Scheldemonding het doelwit van aanvallen. Zeeland was zelfs enige tijd in handen van de Vikingen, die van hieruit rooftochten naar Engeland uitvoerden.

Langdurige rooftochten

In de laatste decennia van de negende eeuw werd het Scheldegebied vooral vanuit Engeland opnieuw aangevallen en geplunderd. Het karakter van de invallen veranderde toen van korte invallen naar langdurige rooftochten met grote landlegers en ruiterij, die verder het binnenland introkken. Zeeland werd toen vooral aangedaan om zich te bevoorraden, in het bijzonder met het vlees van de hier in groten getale aanwezige schapen.

Om zich tegen deze invallen te verdedigen, richtten de bewoners in het Scheldegebied vermoedelijk de ringwalburgen op. Deze verdedigingswerken verrezen aan het eind van de negende eeuw op vijf plaatsen in het huidige Zeeland: in Oostburg in Zeeuws-Vlaanderen, in Oost-Souburg, Middelburg en Domburg op Walcheren en in Burgh op Schouwen. Misschien is zelfs het Romeinse castellum van Aardenburg voor een deel ook hergebruikt als burg.

We gaan ervan uit dat de ringwalburgen verdedigbare wijkplaatsen (vluchtburgen) waren, waarin de bevolking zich tijdens de invallen veilig kon terugtrekken. Een ringwalburg is een cirkelvormig terrein, omgeven door een vaak brede gracht en een aarden wal bekleed met plaggen. Met de aarde uit de gracht werd de wal gebouwd. Bovenop de wal stond een houten borstwering of palissade.

Luchtfoto Burgh met het terrein van de ringwalburg, circa 1995 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto A. Dingemanse).

Bouwers

Wie de burgen hebben gebouwd, is niet met zekerheid te zeggen. Vermoedelijk namen lokale heersers en kloosterordes het initiatief en voerde de lokale bevolking de werkzaamheden uit. Zo zou het klooster van Echternach achter de bouw van de Middelburg kunnen zitten.

Of er vanuit de ringwalburgen ooit is gevochten tegen de Noormannen weten we evenmin. Veel vragen zijn nog onbeantwoord. Zijn de burgen wel allemaal in dezelfde korte periode aangelegd? En zijn ze werkelijk vluchtburgen geweest tegen de Vikingen? Waarom liggen de burgen op Walcheren zo dicht bij elkaar en waarom zijn ze zo verschillend in grootte? Het idee is geopperd dat de Walcherse burgen zijn gebouwd als symbolen van macht van verschillende partijen die een positie innamen op het eiland. Oost-Souburg, drie keer zo klein als Domburg, zou dan toch een basis van Vikingen kunnen zijn geweest.

Bewoning

Binnen de burgen gingen tussen negenhonderd en duizend mensen wonen. Daarmee werden het versterkte nederzettingen, die op den duur hun verdedigingsfunctie verloren. De ringwalburg van Middelburg werd overigens wel tot in de dertiende eeuw in min of meer verdedigbare staat gehouden.

Van alle Zeeuwse burgterreinen doorstond de ringwalburg van Burgh het meest ongeschonden de daaropvolgende eeuwen. Archeologen voerden op het terrein enkele opgravingen uit. Tussen 2001 en 2007 werd de ringwalburg in Burgh gedeeltelijk gereconstrueerd.

De reconstructie geeft een mooi beeld van de verdedigingswerken van een ringwalburg. Ook is hier de vijftig meter brede gracht goed te zien. Daarnaast maakt het houten pad de vermoedelijke loop van de latere weg in de versterkte nederzetting duidelijk.

Ook de ringwalburg in Oost-Souburg is in 1994 gereconstrueerd.

Literatuur

Robert van Heeringen, Peter A. Henderikx en Alexandra Mars (red.), Vroeg-Middeleeuwse ringwalburgen in Zeeland, Goes 1995.
Robert M. van Dierendonck,The Early Medieval Circular Fortresses in the Province of Zeeland, The Netherlands: Ten Years After, in: M. Segschneider (Hrsg.), Ringwälle und verwandte Strukturen des ersten Jahrtausends rund um Nord- und Ostsee, Neumünster 2009, 249-274.