Middeleeuwse krulbollen uit Middelburg

door Henk Hendrikse

Tijdens de bouw van het ondergrondse depot van het Zeeuws Archief  aan het Hofplein in Middelburg is in 1997 de bijzondere inhoud van een middeleeuwse beerput gered. De rijke inhoud bestond onder andere uit Spaans majolica-aardewerk, glas, ‘gewoon’ gebruiksaardewerk en etensresten van zoogdieren en vissen, te dateren omstreeks 1400. Heel opvallend waren zes halfronde houten schijven met een diameter van 10,5 centimeter, te vergelijken met Goudse kazen.

Benen dobbelstenen

Ze bleken zeer goed geconserveerd dankzij de natte omstandigheden. Ze zijn aan één kant vlak en aan de andere zijde rond. Bij drie van de zes is centraal aan de bolle zijde een benen dobbelsteen ingelegd, met respectievelijk de puntjes 4, 5 en 6. Deze dobbelstenen fungeerden kennelijk als merk- of herkenningsteken. Mogelijk waren de schijven ook geverfd, maar dat is niet meer te zien.

Zes laatmiddeleeuwse krulbollen, waarvan verschillende met een dobbelsteen (Erfgoed Zeeland, Zeeuws Archeologisch Depot).

Zes laatmiddeleeuwse krulbollen, waarvan verschillende met een dobbelsteen (Erfgoed Zeeland, Zeeuws Archeologisch Depot).

Krulbolbanen

De ‛bollen’ werden gebruikt bij het krulbolspel. Nog altijd wordt dit oude spel in allerlei varianten gespeeld in grote delen van Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen. Krulbolbanen zijn velden van aangestampte aarde, aan de zijkanten omboord. De afmetingen van een baan zijn ongeveer 10 x 4 meter. Aan beide zijden is een paaltje, dat ‛stek’ wordt genoemd. De bol moet zo dicht mogelijk tegen de stek worden gerold.

Verbonden aan Duitse Huis?

Meestal lagen krulbolbanen dicht in de buurt van een herberg, want van spelen krijg je dorst. De oudste afbeelding van het krulbolspel vinden we terug in de marge van een veertiende-eeuws missaal, waar twee aapachtige wezens bezig zijn met een balspel; ook de stek is afgebeeld. Vooral in de zestiende en zeventiende eeuw was het spel een geliefd onderwerp van kunstenaars als Pieter Breugel en David Teniers de Jongere. De eigenaren van de Middelburgse krulbollen zijn niet meer te achterhalen. Misschien waren ze verbonden aan het Duitse Huis, behorend tot de Duitse Orde. Dit was een geestelijke ridderorde, die al in een oorkonde van 1317 als eigenaar van het terrein wordt genoemd.

Maquette van het krulbolspel, vervaardigd door P. Lindhout.

Maquette van het krulbolspel, vervaardigd door P. Lindhout.

Bekijk de krulbollen in de collectie van het Zeeuws Archeologisch Depot.