Michiel de Ruyter in de jeugdliteratuur

Michiel de Ruyter heeft altijd gediend als lichtend voorbeeld voor de jeugd. In zijn jongensjaren wild en rebels. Op latere leeftijd gezagsgetrouw, rechtvaardig en eerlijk. Daar wisten schrijvers als Johannes Been en Klaas Norel wel raad mee.

Jack Staller, De Admiraal uit 2007.

Johannes Been schreef drie boeken over de scheepsjongens van Michiel de Ruyter, waarvan Paddeltje uit 1908 de bekendste is. Johan Herman Isings verzorgde voor dit boek de illustraties. Paddeltje is een scheepsjongen, afkomstig uit een Walchers dorp. Hij vaart onder Michiel de Ruyter in zijn dagen als koopvaardijschipper in de jaren 1640. Tijdens een reis wordt hij in Marokko ontvoerd door handlangers van de Nederlandse piraat Il Tigretto, die hem in dienst wil nemen.

Uit het boek blijkt de bewondering van de schrijver voor de maritieme daden van de zeventiende-eeuwse Nederlanders. Belangrijk daarin zijn de liefde voor het vaderland en trouw aan Oranje. Als protestant vond hij het belangrijk dat zijn hoofdfiguren trouw betonen aan het gezag. Maar alleen als dat gezag dit ook verdient. Zo luistert Paddeltje wel naar De Ruyter, een beminnelijke, strenge, rechtvaardige kapitein. Hij luistert niet naar Il Tigretto, die weliswaar als een vader voor hem is, maar ook een piraat.

Het boek Bestevaer van Norel over Michiel de Ruyter werd in 2006 herdrukt.

Bestevaer

Klaas Norel (1899-1971) schreef met Bestevaer (1956) een biografische roman over de Ruyter. In dit boek is De Ruyter een eenvoudige man uit het volk die niets liever wil dan een rustig burgermansbestaan. Maar hij wordt geroepen voor de hoogste posten van het land. Het boek volgt De Ruyter vanaf zijn eerste zeeslag tot zijn dodelijke verwonding bij Syracuse (in Italië).

Kinderprenten

Kinderprenten vormden in de negentiende eeuw – een tijd van opkomende vaderlandsliefde – een uitstekend middel tot verheffing van het volk. Ook kinderen (en volwassenen) die niet konden lezen, waren in staat het verhaal in prentvorm te begrijpen.

In de negentiende eeuw waren jeugdverhalen onderbouwd met talloze historische feiten. Wat betreft De Ruyter was er een voorkeur voor diens jonge jaren en zijn vaart op de West. Later werden die historische verhalen verteld vanuit andere personen aan boord, zoals scheepsmaat Paddeltje. Recent verscheen een boek waarin het schip de Spiegel als de ik-persoon vertelt over zijn stormachtige leven onder De Ruyter.

De negentiende-eeuwse tekeningen waren veelal gravures in een gedetailleerde, historiserende stijl. In de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw kregen de kinderboeken een maatschappijkritisch karakter. De illustraties werden minder gedetailleerd en het historiserende karakter verdween. Zo staan in De schrik van de oceaan, van A. Korpershoek-van Wendel de Joode, houtskooltekeningen. De schepen en personen zijn onnauwkeurig afgebeeld. Vaak ontbreken illustraties die de tekst ondersteunen helemaal.

Michiel de Ruyter op de torenspits van de Sint-Jacobskerk, in: H.J. Hana, Hollandse Waterleeuw; uit het leven van Michiel Adriaansz. de Ruyter (ZB| Bibliotheek).

Sint-Jacobstoren

In de negentiende-eeuwse (jeugd)literatuur werd De Ruyter heroïsch afgebeeld op de top van de Sint-Jacobstoren. Door de bol in de kapconstructie is het eigenlijk niet mogelijk de toren te beklimmen. Van De Ruyters biograaf Gerard Brandt weten we dat de scene zich waarschijnlijk toch heeft afgespeeld. De kerk stond in 1616/1617 in de steigers in verband met herstelwerkzaamheden. Op die manier kon Michiel bovenin de kerktoren komen. De terugtocht verliep moeizamer, omdat werklieden al enkele ladders hadden opgeruimd. Maar Michiel bereikte veilig de grond.

Illustratoren zoals Alfred Ronner en Jan Lutz tekenden De Ruyter in deze pose. Onder andere Lutz maakte De Ruyter tot een jongen van zijn eigen tijd door expressie de voorkeur te geven boven een waarheidsgetrouwe weergave van kleding en omgeving.

Tekening van Michiel op de toren van de Sint-Jacobskerk. Door Alfred Ronner in het boek Vlissinger Michiel of Neerlands glorie ter zee door P. Louwerse, uitgave A.W. Sijthoff, 1901 (ZB| Bibliotheek).

Kleding

De kleding van de jonge Michiel is meestal van historiserende eigentijdse snit. Slechts een enkele maal is geprobeerd om de waarheid getrouw weer te geven. Getracht werd van De Ruyter een held te maken die met de tijdgeest meeging. Een rolmodel dat overal past.

Heel Nederland kent het lied ‘In een blauw geruite kiel’, van de negentiende-eeuwse dichter Antoon de Rop. De titel luidt officieel ‘de draaiersjongen’, maar de meeste mensen kennen alleen de eerste drie regels van het eerste couplet. Die droegen bij aan de mythevorming rond De Ruyter. Deze droeg waarschijnlijk nooit een kiel en al helemaal niet in een blauw-geruit kleurpatroon (dat bestond toen nog niet). Door De Ruyter een negentiende-eeuws kostuum aan te trekken, wilde men van hem een eigentijdse held maken.

Boek van J. Roelink, Vlissinger Michiel met omslag van Jan Lutz.

Alfred Ronner (1901) tekende De Ruyter in een gescheurde buis en broek vlak onder de haan van de Sint-Jacobstoren. H.J. Hana heeft De Ruyter in zijn boek uit 1905 een negentiende-eeuws pakje aangemeten. Jan Lutz gaf De Ruyter op de omslag van Vlissinger Michiel (1957) een haardos zoals die eind jaren vijftig, begin jaren zestig gangbaar was.

John Brosens, Koers pal noord; de avontuurlijke reis van de jonge Michiel de Ruyter (ZB| Bibliotheek).

Ook Martijn van der Linden tekende in Koers pal noord (2006) van John Brosens een eigentijdse De Ruyter. Die is qua kleding en uiterlijk zowel in de huidige tijd als in de zeventiende eeuw te plaatsen. De kleding refereert aan het avontuurlijke bestaan van de hoofdpersoon.

Het geheim van Michiel de Ruyter, strip door Marc Verhaegen en Jan Kragt.

Stripverhaal

Met behulp van een tijdmachine wist Hanco Kolk De Ruyter in zijn strip Gilles de Geus te krijgen. Speciaal voor het De Ruyterjaar 2007 maakten Marc Verhaegen en Jan Kragt een De Ruyter stripalbum. Eerder al liet Jack Staller De Ruyter opdraven in zijn strip over de Vliegende Hollander. Kolk heeft een karikaturale en humoristische tekenstijl. Verhaegen tekent helder met weinig details. Zijn strip is serieus van inhoud. Staller schildert personen en voorwerpen zo realistisch mogelijk.

Michiel de Ruyter volgens Tim en Yessin

Bekijk hier een filmpje van Tim en Yessin over Michiel de Ruyter.

Literatuur

Tentoonstelling Bestevaer. 400 jaar beeldvorming rondom Michiel de Ruyter, ZB| Bibliotheek, januari-juni 2007.