De strategische verdiensten van Michiel de Ruyter

Bijna iedereen kent Michiel de Ruyter. Ook wordt hij vaak als belangrijk en bekend Nederlander genoemd. Maar weten we nog wel waarom De Ruyter zo bekend geworden is? Waaruit bestaan zijn grootste verdiensten?

Michiel Adriaenszoon de Ruyter (1607-1676) maakte carrière van scheepsjongen tot schipper en voer in de walvisvaart, kaapvaart en koopvaardij. Na het uitbreken van de Eerste Engelse Oorlog in 1652 werd hij gevraagd in dienst te treden bij de Admiraliteit van Zeeland. De verhoudingen met Engeland waren in de jaren daarvoor ernstig verslechterd. De Republiek en ook de Zeeuwen kantten zich tegen Engeland, dat op zee steeds agressiever werd. De Engelsen hielden steeds vaker neutrale schepen, veelal uit de Republiek, aan. Dat moest wel leiden tot een oorlog.

Eerste Engels-Nederlandse Oorlog

In 1652 brak de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654) uit en De Ruyter, koopvaardijschipper uit Vlissingen, werd gevraagd het bevel te voeren over het kleine Zeeuwse eskader. De strijd eindigde in een drama voor de Republiek. Maar De Ruyters bekwaamheid en tactisch inzicht vielen op. Als onderbevelhebber onder Witte de With leidde hij een eskader dat in de Slag bij Plymouth de Engelse admiraal Ayscue versloeg. Het was daarmee de eerste Nederlandse overwinning in de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog.

Zeeslag bij Plymouth tussen de Staatse vloot onder De Ruyter en de Engelse vloot onder Ayscue, 1652. Gravure Cornelis Bol, 1652-1653 (Rijksmuseum Amsterdam).

Tocht naar Chatham

De meest bekende zeeslag of actie die plaatsvond onder leiding van Michiel de Ruyter was de Tocht naar Chatham (1667). Deze actie was onderdeel van de Tweede Engels-Nederlandse Zeeoorlog (1665-1667). Een Nederlandse vloot van ongeveer 30 schepen en 1.000 soldaten voer naar de Engelse kust ter hoogte van Londen. Vlak bij de monding van de Theems bevond zich een zee-inham en rivier, de Medway. Daar was de basis van de Engelse vloot. Een zware ketting over het water moest voorkomen dat schepen konden doorvaren.

De omgeving van het Engelse Sheerness werd zwaar beschoten en soldaten gingen aan land. Met een brander – een brandend oud schip – slaagde men er in de ketting stuk te varen. In Chatham werd de slecht voorbereide Engelse vloot zware schade toegebracht. Het Engelse vlaggenschip de HMS The Royal Charles werd als oorlogsbuit meegenomen naar de Republiek. Deze overwinning zorgde mede voor een spoedig einde van de oorlog.

In de winter van 1666-1667 was De Ruyter met regelmaat ernstig ziek. Zo ook tijdens de tocht naar Chatham. De eerste dag moest hij hierdoor aan zich voorbij laten gaan. Op de tweede dag van de strijd kon hij wel zijn bijdragen leveren. Desondanks is zijn naam voor altijd verbonden aan deze expeditie.

De Hollanders steken Engelse schepen in brand tijdens de tocht naar Chatham, 20 juni 1667. Olieverfschilderij door Jan van Leyden, 1667-1669 (Rijksmuseum Amsterdam).

Slag bij de Etna

In 1675 werd Michiel de Ruyter naar de Middellandse Zee gezonden. Samen met een Spaanse vloot moest hij optreden tegen Franse kapers. Ook moest Messina (Sicilië) op de Fransen heroverd worden en moesten Nederlandse koopvaarders beschermd worden. De Ruyter vond de omvang van zijn vloot onder de maat en de toestand te slecht. Toch ging hij want ‘..de Heeren hebben mij niet te verzoeken, maar te gebieden, en al werd mij gelast ’s lands vlag op een enkel schip te voeren, ik zal er mee in zee gaan.’

De Ruyter als luitenant-admiraal-generaal met facsimile van zijn handtekening (Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata).

De Spaanse vloot bestond onder andere uit galeien. Deze werden geroeid door slaven. Onder de slaven bevonden zich Hongaarse predikanten. De Ruyter bevrijdde deze predikanten in februari 1676 op last van de Staten-Generaal. Hij liet ze overbrengen naar zijn eigen schip. Tot op heden wordt de bevrijding van deze predikanten jaarlijks herdacht door Hongaren in Hongarije en Roemenië. Een plaquette op het monument van De Ruyter in Vlissingen, die in 2009 werd aangebracht, herinnert evenzeer aan de bevrijding van de Hongaarse predikanten.

Tijdens de Slag bij de Etna werd De Ruyter op 22 april 1676 in zijn rechterbeen geraakt door een Franse kanonskogel. Hij overleed een week later aan wondkoorts.

Strategisch inzicht

Niet alleen zeeslagen en overwinningen gaven De Ruyter bekendheid. Hij beschikte als zeeman over moed en vechtlust. Maar zijn tactisch inzicht en beleid waren minstens zo belangrijk. Zo speelde hij een belangrijke rol in het moderniseren van de Nederlandse vloot. En daarbij ging het niet alleen om betere en grotere schepen.

Portret van Michiel de Ruyter (detail). Schilderij door Ferdinand Bol, 1667 (Rijksmuseum Amsterdam). In alle vestigingen van de marine hing een portret van De Ruyter. Dit hing in Middelburg.

Seinvlaggen, formatievaren en mariniers

Veel oorlogen op zee werden gevoerd als een ongecoördineerd gevecht van schip tegen schip. Om sterk te staan was een goede samenwerking tussen schepen nodig. Er werd geoefend in schijn- of spiegelgevechten. Op aangeven van De Ruyter werd een systeem van seinvlaggen ingevoerd. Tevens gingen de Nederlandse schepen steeds vaker in formatie varen. Deze tactiek werd overgenomen van de Engelsen en wierp al snel zijn vruchten af.

Ter ondersteuning van de vloot bij acties werd in 1665 ook een regiment van zeesoldaten opgericht. Deze soldaten met training voor dienst op zee waren overal inzetbaar. Ze werden dichtbij havens gelegerd en waren direct inzetbaar voor een oorlog. Het Korps Mariniers, de huidige elitetroepen van de marine, was een feit.

Literatuur

A.Th. van Deursen e.a. (red.), De Admiraal; de wereld van Michiel Adriaenszoon de Ruyter, Franeker 2007.
Jan J.B. Kuipers, In de schaduw van Michiel, Vlissingen 2007.
Michiel de Ruyter; het leven van een nationale held, Amsterdam 2007.
Ronald Prud’homme van Reine, Rechterhand van Nederland; biografie van Michiel Adriaenszoon de Ruyter, Amsterdam 1996.
P. Verhoog en L. Koelmans, De reis van Michiel Adriaanszoon De Ruyter in 1664-1665, Zutphen 2005.

Lezing door Adri P. van Vliet: Bevrijding van Hongaarse predikanten door Michiel de Ruyter.