Met dank aan het Burgerweeshuis

Wat verbindt vier compleet onvergelijkbare schilderijen uit vier verschillende eeuwen? Hoewel het op het eerste gezicht misschien onmogelijk lijkt, zit er een verborgen verhaal vast aan deze werken. Samen vertellen ze veel over de geschiedenis van Zierikzee en Schouwen-Duiveland en de trots van de bevolking. Stadhuismuseum Zierikzee heeft de vier schilderijen in bruikleen van de Stichting Burgerweeshuis uit Zierikzee. Het Burgerweeshuis zorgde eeuwenlang voor Zierikzeese wezen en bestond tot halverwege de vorige eeuw. Al lange tijd hadden zij deze werken in hun bezit, en het is lastig te achterhalen hoe dat zo gekomen is. Vermoedelijk waren ze onderdeel van een schenking of legaat uit vervlogen tijden.

Het Spaans Beleg, 1576 (Stadhuismuseum Zierikzee).

Het oudste schilderij van de vier is Het Spaans Beleg uit 1576. Het olieverfschilderij op doek toont het beleg van Zierikzee door de Spaanse veldheer Cristóbal de Mondragón en zijn troepen tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Zierikzee, Schouwen en Duiveland waren van groot belang voor de Spanjaarden omdat ze langs de vaarroute richting Antwerpen lagen. Door goed naar het schilderij te kijken, wordt duidelijk dat het een soort momentopname is. Aan de linkerkant, in de Oosterschelde, zijn prinsgezinde schepen te zien die schieten op de Spaanse galeien aan de rechterkant. Het kan zijn dat het een poging weergeeft om de stad van proviand te voorzien. Uit historische gegevens is te achterhalen dat dit gebeurde eind 1575. Het Beleg van Zierikzee zou later een keerpunt blijken voor de stad. Na een beleg van acht maanden gaf Zierikzee zich in de zomer van 1576 over, en werd de stad vier maanden bezet door de Spanjaarden. Niet lang daarna verzandde de Gouwe, en werd de Westerschelde de belangrijkste toegangsroute naar Antwerpen. Zierikzee stond buiten spel.

Gezicht op Zierikzee vanaf de zeezijde, zeventiende eeuw (Stadhuismuseum Zierikzee).

Het Gezicht op Zierikzee vanaf de zeezijde is het tot nu toe enige bekende geschilderde gezicht op Zierikzee uit de zeventiende eeuw. Hoewel er wel gravures uit deze tijd bewaard zijn gebleven, is het olieverfschilderij een echte zeldzaamheid. Het werd dan ook gerestaureerd tussen juli 2005 en februari 2007. Het hout van de drie eikenhouten panelen waarop het werd geschilderd, is goed door de verf heen te zien. De maker is helaas niet bekend. Wel heeft diegene allerlei duidelijk herkenbare monumenten in Zierikzee geschilderd: de stadsmuren, verschillende molens, de Sint- Lievensmonstertoren en de daarbij horende kerk, het stadhuis waar nu Stadhuismuseum Zierikzee in gevestigd is, een bruggetje, en verschillende stadspoorten. De oplettende kijker zal ook een aantal vlaggetjes zien. Die horen waarschijnlijk bij boten die in de Oude Haven liggen. Het schilderij geeft dus waardevolle topografische informatie over hoe Zierikzee en het omringende land en water eruit moeten hebben gezien in de zeventiende eeuw.

Darinckdelven (kopie), achttiende eeuw (Stadhuismuseum Zierikzee).

De achttiende-eeuwse kopie van het schilderij Darinckdelven uit circa 1540-1550, dat Stadhuismuseum Zierikzee ook in de collectie heeft, is een museumstuk op zich dankzij haar historie. Het werk geeft als een stripverhaal weer hoe er zout uit het veen werd gewonnen. Nadat het zoute veen was opgespit, werd het aan wal gedroogd en verbrand. De as werd in zakken naar de zoutketen gebracht, waar het verder werd verwerkt. Na 1700 was er steeds minder zoutwinning rondom Zierikzee. Het feit dat er in de achttiende eeuw nog een kopie werd gemaakt van het origineel, geeft aan dat de zoutwinning en de voorspoed die dat had gebracht voor de stad en het eiland, niet vergeten was.

De Zaagmolen aan het Sas te Zierikzee, 19de eeuw. (Stadhuismuseum Zierikzee)

Het in de negentiende eeuw geschilderde werk De Zaagmolen aan het Sas te Zierikzee is een werk over de nijverheid in Zierikzee in deze tijd. Hoewel Zierikzee nooit meer zo belangrijk werd als voor het Spaans Beleg, was er toch nog veel bedrijvigheid in de stad. Zo waren er scheepswerven in Zierikzee die houten zeeschepen zoals de Roompot bouwden. Om snel veel hout te kunnen zagen, werd gebruik gemaakt van zaagmolens. Vaak draaiden die op windkracht, net als het exemplaar op dit schilderij. Later in de negentiende eeuw, toen de industriële revolutie goed op gang was gekomen, werd het steeds gebruikelijker om molens op stoomkracht te laten draaien.

Samen vertellen deze vier schilderijen een boeiend verhaal, dat ze op zichzelf staand niet zouden kunnen vertellen. De stad Zierikzee die wij nu kennen, en die zo belangrijk was in de vijftiende en zestiende eeuw, was ook in de zeventiende eeuw al een prachtige plek aan de Oosterschelde. Steeds opnieuw vonden de bewoners van Zierikzee en Schouwen-Duiveland manieren om zich staande te houden in een alsmaar sneller veranderende wereld. Het darinkdelven, de handel, en later ook de scheepsbouw waren cruciaal voor het bestaan van de bewoners. De vroege rijkdom van de stad heeft geleid tot de bouw van prachtige monumenten, en tegenwoordig bezoeken toeristen in groten getale de monumentale binnenstad. Door de eeuwen heen is men trots geweest op Zierikzee, ook in moeilijkere tijden. Die trots is terug te zien in deze vier werken. Stadhuismuseum Zierikzee is ook trots dat zij, met dank aan het Burgerweeshuis, de verhalen kan vertellen.