Het voormalige veer Anna Jacobapolder-Zijpe

Op 6 juli 1988 nam de veerdienst Anna Jacobapolder-Zijpe afscheid, na 88 jaar de korte afstand tussen Sint-Philipsland en Duiveland te hebben overbrugd. De dienst werd om 15.30 uur gestaakt; op ditzelfde tijdstip schoot gedeputeerde J.D. de Voogd een seinpistool af, ten teken dat de weg over de nieuwe Philipsdam geopend was.

Een veer van RTM

De Zierikzeesche Nieuwsbode maakte op 30 april 1900 gewag van de opening van de stoomtramlijn Brouwershaven-Steenbergen en de stoombootveerdiensten Zijpe-Anna Jacobapolder-Stavenisse en Rotterdam-Dordrecht-Willemstad-Zijpe. De in 1878 opgerichte Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij (RTM) kreeg de concessie van de dienst Brouwershaven-Steenbergen, waarvan het Zijpeveer een onderdeel was. De bedijker van de Anna-Jacobapolder, W.F. del Campo, had zich sterk gemaakt voor deze nieuwe verbinding, net zoals hij zich had beijverd voor de afdamming van het Slaak ten oosten van Sint-Philipsland in 1884. Door deze afdamming kwam Sint-Philipsland vast te zitten aan Noord-Brabant.

RTM-boot op de lijn Anna Jacobapolder-Zijpe, na 1925 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Bloei en oorlogsjaren

De dienst beleefde een indrukwekkende groei. In 1902 werden 29.275 passagiers vervoerd; een halve eeuw later waren dit er 336.863. Het topjaar was 1963: 934.539 passagiers en 325.847 auto’s. Maar op 10 mei 1940, de dag van de Duitse inval, kwam alle RTM-vervoer stil te liggen. Het veer Anna Jacobapolder-Zijpe werd hervat op 18 juli. In februari/maart 1943 inundeerden de Duitsers een groot deel van Schouwen-Duiveland; de bevolking werd geëvacueerd. Ook de tram- en veerdienst werden hier gestaakt op 11 maart. Veel varend materieel werd gevorderd door de bezetter.

Vernielde steigers

Bij het eind van de oorlog resteerden slechts puinhopen. Na de bevrijding maakte het Rijk de vernielde aanlegsteigers weer bedrijfsklaar. In maart 1948 kwam de zijladingsboot ‘Grevelingen’ in de vaart, waarvoor de aanlegsteigers opnieuw moesten worden aangepast. Dit schip was in Dordrecht gebouwd met onderdelen van drie rivierschepen. De nieuwe pont betekende een belangrijke vooruitgang. Maar een veer met koplading bleef gewenst, zeker nu het autoverkeer steeds toenam.

Het opduwen van een auto omstreeks 1950; tweede van links C. De Keijzer (ZB, Beeldbank Zeeland).

De Ramp

Sint-Philipsland en Schouwen-Duiveland werden zwaar getroffen door de Februariramp van 1953. De pont Minister C. Lely werd ingezet voor vervoer van evacués naar Rotterdam. Van 18 maart tot 24 december 1953 voeren eerst de oude Zijpe en nadien de Minister Ph.W. van der Sleijden tussen Anna Jacobapolder en… Zierikzee. Op laatstgenoemde datum werd de dienst over het Zijpe hervat. Nog in 1953 besloot het Rijk om in de havens van Zijpe en Anna Jacobapolder twee fuiken te bouwen, die geschikt waren koplading. De pont die eerder bij Moerdijk onder de naam Moerdijk had gevaren, kwam op 20 februari 1954 op de lijn Zijpe-Anna Jacobapolder in de vaart als Krammer. In 1959 werd ook het zusterschip Zijpe ingezet; dit had voordien onder de naam Willemsdorp gevaren.

De Krammer steekt het Zijpe over, jaren zestig.

Drukte door toerisme

Het sterk toegenomen toerisme zorgde in de jaren zestig soms voor wachttijden van vier tot zes uur. De Grevelingendam en de Zeelandbrug ontlastten vanaf 1965 de dienst maar geleidelijk. Kapitein De Keijzer voer trouwhartig voort tot iedereen aan de overkant was, zodat hij soms pas om één of twee uur ’s nachts thuis was. Door de lange files (de langste was 6 kilometer!) haalde het pontje meermalen het landelijke nieuws. Intussen steeg het geklaag over exploitatietekorten. Op den duur wogen die zo zwaar, dat de NV Streekvervoer Zuid-West-Nederland (ZWN), die de RTM als exploitant was opgevolgd, besloot de veerdienst op te heffen. De bijbehorende tramlijn Brouwershaven-Steenbergen was al verdwenen vanwege de Februariramp in 1953. Aan de veerdienst bleek men meer gehecht. Protesten tegen de voorgenomen opheffing hadden succes. Besloten werd de pont te laten doorvaren tot aan de openstelling van de weg over de Philipsdam.

Kaartverkoop op de boot in 1981 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto W. Helm).

Afscheid

In de stuurhut van kapitein C. de Keijzer verdrongen zich op 6 juli 1988 fotografen, filmers en andere persmensen. De Keijzer moest allerlei vragen beantwoorden en tegelijkertijd het drukke scheepvaartverkeer op het Zijpe in de gaten houden. Meer dan veertig dienstjaren had hij achter de rug, ongeveer de helft van de leeftijd van het veer zelf. De Keijzer was opgeklommen van stoker en stuurman tot kapitein van zowel de oude en de nieuwe Zijpe, de Minister C. Lely als de Schouwen-Duiveland. Hij bouwde ook miniaturen van zijn geliefde schepen. Eigenlijk was De Keijzer al enkele jaren met pensioen. Maar de directie had hem en enige andere gepensioneerde collega’s de gelegenheid gegeven nog even de oude stiel uit te oefenen. ’s Avonds huldigden de gemeentebesturen van Bruinisse en Sint-Philipsland de bemanning van de Zijpe. Aan De Keijzer werd het ereburgerschap van Bruinisse verleend, met erepenning en oorkonde.

Nóg meer vaarten

Na het staken van de dienst bleef de Zijpe toch nog een aantal keren heen en weer varen, om belangstellenden uit de omgeving afscheid te laten nemen van hun pont. De Keijzers weduwe werd in 2002 op 86-jarige leeftijd geïnterviewd. ‘Toen de veerdienst stopte, zei mijn man: het pontje komt nóóit, nóóit meer terug. Daar was hij zeker van’,  vertelde ze. Maar in 2002 werd de dienst in de maanden juli en augustus hervat als toeristisch fietsveer.

De voormalige veerhaven van Anna Jacobapolder bij avond, met mosselhangcultuur (foto H.M.D. Dekker).

Het lot van de ‘Zijpe’

In 2003 trachtte de Stichting Musea Bruinisse vergeefs de Zijpe terug te halen. Het schip lag te verroesten in Antwerpen. Twee jaar later wilden de Antwerpse autoriteiten de pont voor één euro verkopen; ook dit had geen gevolg. In 2007 wilden duikers de Zijpe bij Tholen laten afzinken als duiklocatie: ook hiervan kwam niets terecht. De Zijpe zonk tenslotte op 25 januari 2008 in de haven van Antwerpen vanwege een lek van 10 centimeter! Na berging kocht een waterbouwkundig bedrijf het wrak. Na onderzoek bleek sloop echter onvermijdelijk. Het stuurhuis bleef als enige gespaard en kreeg een plaatsje als nostalgisch rookhok van café-restaurant De Storm in Bruinisse.

Stuurhut van de Zijpe als rookhok in Bruinisse (foto H.M.D. Dekker).

Literatuur

W.J.J. Boot, Zijpe-Anna Jacobapolder, 1900-1988; afscheid van ons scheepvaartbedrijf, ZWN, Streekvervoer Zuid-West-Nederland 1988.
Jan J.B. Kuipers, Zeeland 1900-2000, Middelburg/Vlissingen 1999, 158-159.
Jan Kuipers en Heleen Dekker, 111 plekken in Zeeland die je gezien moet hebben, Bussum 2015, 68-69: ‘Veerhaven Anna-Jacobapolder. Eldorado voor rustzoekers en waterliefhebbers’.
Guido de Vries, ‘Anna Jacobapolder-Zijpe verveelt nooit’, NRC 2 juli 2002.