Een verzetsdaad met fatale afloop

Op 10 december 1944 werden negen mannen in Renesse door Duitse soldaten opgehangen na hun poging om te ontsnappen naar het bevrijde Noord-Beveland. Een Duitse rechtbank had hen ter dood veroordeeld wegens verzetsactiviteiten. De plaats van executie was de laan naar Slot Moermond. De tiende van de ‘Tien van Renesse’ was Cornelis Lazonder.

Tijdens de arrestatie aan de zeedijk bij Zierikzee was hij aangeschoten. Lazonder moest vanaf een brancard toezien hoe de negen metgezellen werden opgehangen. De volgende dag overleed hij waarna ook hij werd opgehangen naast de anderen. Op 12 december werd zijn strop losgesneden en werd het lijk begraven op de begraafplaats in Renesse in een gemeenschappelijk graf bij de anderen die daar de dag tevoren heen waren gebracht.

C. Lazonder omstreeks 1940 (Zeeuws Archief, Beeldcollectie Schouwen-Duiveland).

Domineeszoon

Cornelis Lazonder werd geboren in Giessen-Nieuwkerk in de Alblasserwaard waar zijn vader Hervormd predikant was. In zijn voorgeslacht waren meer predikanten. Een van de bekendste was ds. E.A. Lazonder (1839-1908), die bekendheid kreeg vanwege het grote aantal beroepen dat op hem werd uitgebracht, namelijk 269. Omdat zijn vader nog zes andere gemeenten diende, verhuisde Cornelis mee. Hij bezocht onder meer het gymnasium in Gorinchem. Dat werd geen succes en in 1932 verliet hij de school zonder het diploma te hebben behaald.

Cornelis Lazonder verhuisde naar Serooskerke (op Schouwen) en trok in bij zijn zus, die getrouwd was met ds. G.P. Post, predikant aldaar en van Kerkwerve. Daar overleed hun vader, ds. D.J. Lazonder, in 1935 na een lang ziekbed. Cornelis ging als volontair werken op het gemeentehuis van Burgh bij burgemeester-secretaris W.G. Boot. Op die wijze maakte hij zich vertrouwd met de gemeenteadministratie. In 1938 werd hij daar ambtenaar van de burgerlijke stand. Samen met zijn moeder was Cornelis een jaar eerder in Burgh komen wonen. Het samenzijn duurde slechts kort, want in 1938 overleed mevrouw Lazonder-de Leur in Westmaas bij haar oudste zoon, die daar predikant was.

Gemeentesecretaris van Renesse

In datzelfde jaar werd C. Lazonder benoemd tot gemeentesecretaris van Renesse waar hij L. Kloet opvolgde die streekontvanger was geworden. Lazonder en een ambtenaar verzorgde de gehele gemeentelijke administratie. In 1939 werd hij bovendien secretaris-ontvanger van het Burgerlijk Armbestuur. Dammen, schaken en orgelspelen waren geliefde bezigheden. In augustus 1939 gaf hij een orgelconcert in de kerk van Renesse. In 1941 trad Cornelis in het huwelijk met de onderwijzeres Cornelia Breäs. Een jaar later werd hun zoon Daan geboren.

De oorlogsjaren waren moeilijk, zowel voor burgemeesters als voor gemeentesecretarissen. In 1943 werd Lazonder benoemd tot waarnemend burgemeester van Elkerzee en Ellemeet waar A.J. de Bruijn ontslag had gekregen. In december 1944 besloot Lazonder zijn medewerking te verlenen aan het laten verdwijnen van de bevolkingsregisters van zijn gemeenten om het voor de Duitse militairen onmogelijk te maken de mannen tussen 17 en 40 jaar op te roepen. In verband daarmee dook Lazonder onder en maakte deel uit van de groep die probeerde te ontsnappen met de geschetste fatale afloop. Lazonder werd door drie kogels getroffen. Op 31-jarige leeftijd had Lazonder met de hoogste prijs betaald die een mens kan geven.

Prins Bernhard en prinses Juliana bezoeken Renesse op 27 juni 1946 en ontmoeten mevrouw C. Lazonder-Breäs, weduwe van C. Lazonder. Rechts burgemeester Scholder. (Zeeuws Archief, Beeldcollectie Schouwen-Duiveland)

Meer over Cornelis Lazonder is te lezen op de website www.janverhoeff.nl, met dank aan Gert Slings.

Dit verhaal verscheen eerder als column in Wereldregio, 12 december 2014.