Duurzaam en creatief vanuit traditie

Zeeland kent nog veel tradities en ambachten. Sommige daarvan zijn nog heel levend, andere hebben het taaier – bijvoorbeeld omdat er geen bedrijfsopvolging is. Maar dit is wel een tijd waarin tradities en ambachtelijke vakkennis op waarde worden geschat. Allerlei creatieve projecten en ondernemingen worden opgezet vanuit Zeeuwse tradities en de (duurzame) waardes die eeuwenoude ambachten bieden worden goed en soms op totaal vernieuwende wijze benut.

Scheepsbouwer aan het werk (beeldbank.zeeland.nl, foto Felice Buonadonna).

Scheepsbouwer aan het werk (beeldbank.zeeland.nl, foto Felice Buonadonna).

Het verdwijnen van ambachten

Tot de negentiende eeuw werden veel producten ambachtelijk met de hand gemaakt. Toen begon de industrialisatie en daarbovenop verhuisde het maakproces gaandeweg ook naar bedrijventerreinen. Waar je vroeger wat bijleerde over allerlei verschillende soorten werk door gewoon even bij de smid, timmerman of klompenmaker binnen te kijken, kwamen ambachtelijke werkzaamheden steeds verder van de samenleving af te staan.

Opleving

Maar er is een tegenbeweging ontstaan. Ambachten staan weer meer in de belangstelling omdat ze nieuwe perspectieven bieden met het oog op duurzaamheid. Dat thema is wereldwijd actueel door klimaatverandering en de uitputting van natuurlijke bronnen. Het sluit ook aan bij de trend om te kiezen voor authentieke, handgemaakte, lokale, unieke en milieuvriendelijke producten. In Zeeland zijn, net als in de rest van Nederland, ambachtelijke bakkerijen en bierbrouwerijen enorm in opkomst. Maar de trend gaat verder dan dat. Ook typisch Zeeuwse ambachten maken een comeback.

Zeeuwse ambachten van nu

Een van de ambachten waar nu veel belangstelling voor is, is het maken van heften voor paeremessen. Het vak van molenaar wordt al enkele tientallen jaren weer fanatiek uitgevoerd door een grote groep mensen. Dit zijn voornamelijk vrijwilligers (verzameld in het Gilde van Vrijwillige Molenaars) die zich samen met diverse stichtingen inzetten voor zowel het behoud van molens als het vak dat daarmee samenhangt. Klompenmakers hebben het wat moeilijker om opvolging te vinden. Ze maken een geweldig duurzaam product waar ook zeker vraag naar is. Tegelijk is bedrijfsopvolging vinden een enorme uitdaging. Er zijn momenteel nog twee klompenmakers actief in Zeeland. Firma Traas in Heinkenszand maakt ze machinaal. Je kunt bij hen klompen in de winkel kopen of online en je kunt ook bij ze terecht voor een rondleiding. Bij Groede heeft Boyd Rotteveel zijn werkplaats. Hij maakt klompen nog met de hand. Hij verkoopt ze ook ter plekke en hij geeft demonstraties voor groepen.

Traditie en creativiteit

Of elk ambacht te redden valt, is de vraag. Maar duidelijk is wel dat ambachten en tradities, zelfs als ze niet één op één zijn doorgegeven aan een volgende generatie, een inspiratie kunnen zijn en zo aan de basis kunnen staan van nieuwe creatieve ontwikkelingen in Zeeland. Er zijn opvallend veel Zeeuwse topkoks en daarmee ook heel veel sterrenrestaurants in de provincie. Die chefs grijpen maar al te graag terug op klassieke Zeeuwse ingrediënten zoals schaaldieren, Zeeuws lam of zilte groenten. Wie weet, komt de Zeeuwse chocolade die ooit dé standaard was op snoepgebied ook weer terug. Er zijn in elk geval genoeg chocolatiers in de provincie om die stap te maken.

Ontwerp voor een wikkel voor Zeeuwsche Chocolaad door de Amsterdamse prentenmaker Hermanus Fock (1766-1822) (Rijksmuseum Amsterdam).

Ontwerp voor een wikkel voor Zeeuwsche Chocolaad door de Amsterdamse prentenmaker Hermanus Fock (1766-1822) (Rijksmuseum Amsterdam).

Streekdracht

Zeeuwse streekdracht werd door de jaren heen vaak beïnvloed door de buitenwereld. Nu zie je een omgekeerde ontwikkeling. Het Zeeuws Museum werkt samen met studenten van mode- en designopleidingen die zich laten inspireren door de streekdrachtcollectie van het museum. En op de Parijse catwalks zijn typisch Zeeuwse oorijzers te zien geweest. Ook wordt er weer veel gewerkt met traditionele materialen. De kleurstof die wordt gewonnen uit meekrap is bezig met een opmars en hetzelfde geldt voor vlas.

Zeeuwse knop

De Zeeuwse knop is hét voorbeeld van Zeeuwse dracht met een nieuwe invulling. Deze verfijnd gesmede gouden of zilveren knoop werd oorspronkelijk door mannen gedragen. Toen iedereen nog in streekdracht liep, was het al een flexibel sieraad. Het werd namelijk als broche en mutsspeld naadloos overgenomen in de vrouwendracht.

Het Zeeuwse Knopbakblik.

Het Zeeuwse Knopbakblik.

Lang nadat de streekdracht uit het dagelijks straatbeeld was verdwenen, kwam beeldend kunstenaar Tinka Leene op het idee om een bakblik te maken in de vorm van een Zeeuwse knop. In de jaren daarna zijn er talloze producten ‘verZeeuwseknopt’ (van zeepjes tot fietsbellen) en er zijn veel meer producten uitgebracht met een Zeeuwse uitstraling zoals artikelen met de stripfiguren Merien en Leuntje in Zeeuwse dracht. Tegelijk heeft het sieraad zelf ook weer aan populariteit gewonnen. Het heeft de interesse in authentieke Zeeuwse sieraden doen herleven en dat biedt weer mogelijkheden voor Zeeuwse juweliers. Authentieke Zeeuwse knoppen worden hergebruikt in nieuwe sieraden en er worden ook armbanden en ringen met gloednieuwe knoppen gemaakt. Zo blijft de traditie op allerlei vlakken springlevend.