De Vliegende Hollander in Terneuzen

Het spookschip De Vliegende Hollander deed als laatste haven Terneuzen aan. De kapitein – volgens het verhaal een geboren Terneuzenaar – verdoemde het schip door op paaszondag uit te varen. Het schip doolde daarna over de zeeën en bracht elk ander passerend schip ongeluk. Het is nog steeds nauw verbonden met Terneuzen.

Verhaal

Het is paaszondag. Ondanks het feit dat het een christelijke feestdag is en ondanks het slechte weer besluit kapitein Willem van der Decken met zijn schip uit te varen. Hij zet koers naar Oost-Indië. Wanneer het schip Kaap de Goede Hoop nadert, steekt er een storm op. De bemanning wil niet verder gaan. Van der Decken is woedend. Hij gooit de stuurman overboord terwijl hij uitroept: “God of de duivel, de Kaap vaar ik om, al moet ik varen tot het Laatste Oordeel.”

Schilderij van The Flying Dutchman door Charles Temple Dix, circa 1860.

Schilderij van The Flying Dutchman door Charles Temple Dix, circa 1860.

De kapitein wordt onmiddellijk gestraft. Het schip moet eeuwig blijven rondvaren op zee. Andere schippers die Van der Deckens spookschip – De Vliegende Hollander genaamd – tegenkomen, ontmoeten daarna het noodlot. Ze lopen averij op, lijden schipbreuk, krijgen een ongeluk of gaan een wisse dood tegemoet. Soms stuurt de kapitein van het spookschip een sloep op andere schepen af. Dit bootje is gevuld met brieven geadresseerd aan personen die allang overleden zijn: een teken dat De Vliegende Hollander al eeuwen over de wereldzeeën doolt.

Spookschepen

Verhalen over spookschepen zijn eeuwenoud en deden vooral onder zeelui de ronde. Voor zover bekend werden aan het eind van de 18de eeuw de eerste spookschipverhalen gekoppeld aan Nederlanders. The Flying Dutchman behoort tot de Engelse verhaaltraditie en is mogelijk geïnspireerd op de rivaliteit tussen Engeland en Nederland in de overzeese handel. Het verhaal komt in verschillende varianten voor; in sommige heeft de kapitein een Friese naam.

Frederick Marryat

Dat De Vliegende Hollander met Terneuzen werd verbonden, danken we aan de Engelsman Frederick Marryat. Hij schreef in 1837 The Phantom Ship. Daarin maakte hij Terneuzen tot geboorte- en woonplaats van kapitein Willem van der Decken. Marryat was geen onbekende in het Zeeuwse. Hij had als militair deelgenomen aan de Engelse invasie op Walcheren in 1809 en was later met zijn dochter in Terneuzen komen wonen. Sommigen denken dat Marryat het daar zo slecht naar zijn zin had dat hij om die reden Terneuzen tot thuishaven maakte van het verdoemde schip. Het lijkt uitgesloten dat er op dat moment in Zeeland al een verhaal rondging waarin De Vliegende Hollander aan Terneuzen werd gekoppeld.

Voorpagina uit het boek van Frederick Marryat met afbeelding van het spookschip.

Voorpagina uit het boek van Frederick Marryat met afbeelding van het spookschip.

Symbool

Terneuzen heeft Marryats verhaal opgepakt. De Vliegende Hollander werd het symbool van de havenstad. Huizen in de stad werden tot woon- en/of spookhuis van Van der Decken gebombardeerd. Sinds de jaren 1960 laat kapitein Van der Decken zich in levende lijve zien op markten en bij andere evenementen in de stad.

Het kunstwerk De Vliegende Hollander van Piet Griep (beeldbank.zeeland.nl, foto Photographics).

Het kunstwerk De Vliegende Hollander van Piet Griep (beeldbank.zeeland.nl, foto Photographics).

Kunstenaar Piet Griep ontwierp een monumentaal beeld van het schip, dat in 1972 een plaats kreeg in het water tussen de Herengracht en de Rosegracht. Tjaard de Haan dichtte bij die gelegenheid een lied, dat later door Marie-Cécile van Moerdijk is opgenomen.

De onthulling van het monument in 1972 (ZB, Beeldbank Zeeland, collectie Dagblad De Stem, foto C. de Boer).

De onthulling van het monument in 1972 (ZB, Beeldbank Zeeland, collectie Dagblad De Stem, foto C. de Boer).

Diverse verenigingen in Terneuzen tooien zich met de naam van het spookschip. Sinds 2005 vindt er in Terneuzen ook een gelijknamig shantyfestival plaats. Verder kwam er Vliegende Hollanderbier, Vliegende Hollandergebak en een Vliegende Hollander wandelroute en kunnen toeristen replica’s kopen van het kunstwerk van Griep.

Affiche van het Shantyfestival in Terneuzen in 2011 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Affiche van het Shantyfestival in Terneuzen in 2011 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Ook landelijk verwierf De Vliegende Hollander faam, onder meer als rollercoaster in De Efteling, en zelfs internationaal door de films Pirates of the Carribean, waarin kapitein Davy Jones het bevel over het schip voert. Het spookschip is ook bekend van de opera Der fliegende Holländer van Richard Wagner. Het Zeeland Nazomerfestival bracht in 2006 een uitvoering daarvan in de haven van Terneuzen.

Literatuur

W. de Blécourt e.a., Verhalen van stad en streek; sagen en legenden in Nederland, Amsterdam 2010, 458-461.
De Vliegende Hollander, Middelburg: Stichting Zeeuws Licht, 1993, themanummer Ballustrada 7 (1993) nr. 3/4
.