Zonnewijzers in Vlissingen
In Vlissingen bevinden zich op meerdere locaties interessante zonnewijzers.
Zeemanserve
Op het binnenterrein van de Zeemanserve in Vlissingen staat sinds 1950 een zonnewijzer. Een aannemer plaatst deze als een schenking ter gelegenheid van het herstel van de oorlogsschade. In 1989 vervangt de huidige zonnewijzer het oude en verwaarloosde ijzeren model.
Het relatief recent geplaatste instrument heeft een hoepelvorm, en is half open. Het is een sferische (=bolvormige) equatoriale zonnewijzer, ook wel armillosfeer genaamd.
De Zeemanserve, ook nog wel bekend onder de oude naam Cornelia Quack’s Hofje, is in 1643 gebouwd op de zogenoemde zelkheuvels (asheuvels). Dit zijn de restanten van een vroegere zoutverwerkingsplaats. Het hofje bestaat in die tijd uit 23 huisjes, gebouwd in een vierkant met in het midden een bleekveld voor gezamenlijk gebruik. De toegang loopt via een poort aan het eind van wat dan de Korte Zelke is. Het hofje is oorspronkelijk bedoeld voor de huisvesting van armen, en is gebouwd door het stadsbestuur van Vlissingen. Cornelia Quack uit Den Haag, weduwe van provinciebeambte Carel Nijs, zorgt voor de volledige financiering. Een gedenksteen boven de toegangspoort van het hofje herinnert aan Cornelia Quack.
Edisonweg
Nabij de Hogeschool Zeeland aan de Edisonweg staat op een gemetseld voetstuk een moderne zonnewijzer. Dit van roestvrij staal vervaardigd instrument is een armillosfeer, met een diameter van 60 centimeter. De becijfering loopt van 4 tot 9 (21) uur met een verdeling in streepjes van 5 minuten. De stijl is in dit geval een staaf. Het instrument is zo samengesteld dat de mogelijkheid tot correctie van de tijdsvereffening bestaat. Met het aanpassen van de uurschaal, het draaien van een nokkenschijf, kan de zonnewijzer zo dus beter worden afgesteld.
Deze zonnewijzer is in 1965 gemaakt door de Leerschool van De Schelde, scheepswerf en machinefabriek. Als voorbeeld dient dan een bouwtekening van de Rotterdamse Droogdok Maatschappij. In 1980 is de zonnewijzer op deze plek terechtgekomen. Een ingrijpende restauratie vindt plaats in 2005.
Prins Hendrikweg
Vlakbij de bushalte aan de Prins Hendrikweg geeft een rood-wit-blauw gekleurde zonnewijzer (een armillosfeer) de lokale zonnetijd aan. De doorsnede van de hoepels is bijna een meter. In Romeinse cijfers worden de uren aangegeven, van VI tot XII en weer naar VI. Dus tussen zes uur ’s ochtends en zes uur ’s avonds kan de tijd worden afgelezen.
Rosenburglaan
Openbare tijdaanwijzer
Aan de Grote Markt te Vlissingen wordt in 1615 het stadhuis voltooid. Dit is een ontwerp naar het voorbeeld van het stadhuis te Antwerpen. Op de vierde verdieping is op het vooruitspringende gedeelte een ‘uurwijzer’ aangebracht met daaronder een zonnewijzer op het zuiden.
Dit is zo’n voorbeeld waarbij men de klok telkens gelijk zet op de zonnetijd. Het geheel doet dienst als openbare tijdaanwijzer, en iedereen kan zo zelf de ‘juiste’ tijd overnemen. Helaas is het stadhuis in 1809 als gevolg van het Engelse bombardement op de stad verloren gegaan.
Westerhoofd
M. Gargon maakt in de Walcherse Arcadia uit 1717 in zijn beschrijving van een voettocht melding van allerlei bezienswaardigheden op Walcheren. Zo meldt hij het bestaan op het Westerhoofd in Vlissingen van een manshoge zonnewijzer. Hoewel kort voor Gargons bezoek vernield, moet deze later weer vernieuwd zijn. Inmiddels is deze echter toch alweer lang verdwenen. Wanneer precies is niet bekend. Het Westerhoofd heet vandaag de dag trouwens het Roeiershoofd.
Leugenaarshoofd
H.P. Winkelman beschrijft in zijn Geschiedkundige Plaatsbeschrijving van 1873 een merkwaardige zonnewijzer op het Leugenaarshoofd (= een korte maar verraderlijk uitstekende zandtong ter hoogte van de (huidige) Boulevard de Ruyter, daar waar deze een knik maakt). In 1723 is op deze plek een korenmolen afgebroken omdat hij te veel schudde en zo schade aan de dijk veroorzaakte. Men heeft toen het plein beklinkerd in de vorm van een kompas en voorzien van vier zonnewijzers, in arduinstenen palen gebeiteld.
Portret kaperkapitein Jarry
Er zijn geen afbeeldingen van bovengenoemde zonnewijzers bekend. Wel vinden we er uit 1782 een van een andere zonnewijzer op het Westerhoofd (het huidige Roeiershoofd, gelegen aan de waterzijde van het Keizersbolwerk waar het bekende beeld van Michiel de Ruyter staat). Deze staat op een door J. Perkois naar het leven getekend portret van de kaperkapitein Nicolaas Jarry uit die tijd (zie hieronder). Hier is op een meerpaal aan de rechterkant het puntje van een zonnewijzertje te zien. Het is een horizontale zonnewijzer van een type dat in Engeland in die tijd zeer populair is. Deze zonnewijzer zou daar werkelijk wel gestaan kunnen hebben. Immers, Perkois is dan een zeer nauwgezet tekenaar en leraar aan de Middelburgse Tekenacademie.
Kaperkapitein Nicolaas Jarry, 1782 (Rijksmuseum Amsterdam).