Waterbouwer Johannis de Rijke

In Nederland is het niet algemeen bekend en zelfs in Zeeland niet, maar Colijnsplaat is de geboorteplaats van iemand die tot de dag van vandaag vereerd wordt door Japanners. Johannis de Rijke verzette daar in de negentiende eeuw grootse werken waarmee de bereikbaarheid van havens werd verbeterd en overstromingen werden voorkomen terwijl Japan de kennis om dit te doen nog niet zelf in huis had. Zijn standbeeld in Colijnsplaat wordt nog regelmatig door Japanse toeristen bezocht.

Foto van Johannis de Rijke, jaar en maker onbekend (afbeelding kasen.net).

Carrièrestart

Johannis de Rijke werd geboren aan de Oostkerkstraat 9 in Colijnsplaat. Het oorspronkelijke huis staat er niet meer, maar er zijn vlakbij nog wel veel eenvoudige arbeidershuisjes uit die tijd die je een indruk geven van zijn achtergrond. Johannis’ vader was een kleine aannemer van dijkwerken en er waren voldoende middelen om Johannis na de lagere school les in wiskunde en werktuigkunde te laten volgen. De Rijke werkte zich op tot opzichter. En toen deed zich een unieke kans voor…

Naar Japan

In 1873 ontving De Rijke van een voormalige baas een uitnodiging om naar Japan te reizen. In Japan werden in de tweede helft van de negentiende eeuw westerse kennis en technologie toegepast om het land en de economie te moderniseren. Nederlanders werden benaderd om rivieren geschikt te maken voor de moderne scheepvaart en de havens aan te pakken.

Uitdagingen

Japan bood De Rijke uitdagend werk. Het begon met het bevaarbaar maken van de Yodogawa rivier. Het samenwerken met onervaren Japanse krachten vergde veel inlevingsvermogen en geduld. Het kostte bijvoorbeeld nogal wat overtuigingskracht om ervoor te zorgen dat er geen putten meer onderaan dijken werden gegraven en het baggeren van grind tot vlak aan de dijkvoet uit te bannen.

Havens, overstromingen en rivieren

Als ingenieur in Japanse dienst verbeterde De Rijke de bereikbaarheid van de havens van Tokio en Yokohama. Samen met zijn collega George Escher maakte hij plannen voor het verbeteren van de bevaarbaarheid van een aantal Japanse rivieren en ze zorgden ervoor dat de grote stad Nagoya dankzij kanalisering van een rivier niet meer overstroomde. Ook deed De Rijke onderzoek naar banjirs (hevige watervloeden die van de bergen afspoelen) en maakte hij plannen om deze tegen te gaan.

Kaart bij het rapport over de tunnels tussen het Biwameer en Kyoto, ingediend door Johannis de Rijke op 23 februari 1884 (National Archives of Japan).

Bureaucratie

Uiteindelijk kwam er een eind aan De Rijkes Japanse avontuur. Hij vond het steeds moeilijker om om te gaan met de Japanse bureaucratie die gepaard ging met bedrog, vormelijkheid en rituelen. Zijn onvrede over de houding van zijn superieuren nam toe. Verschillende van zijn voorstellen verdwenen in de kast. En zodra de westerlingen hun kennis hadden overgedragen, gaf de Japanse regering de projectleiding vaak aan Japanse ingenieurs.

Shanghai

Begin twintigste eeuw verliet De Rijke Japan. Hij reisde met de Trans-Siberische spoorweg terug naar Nederland en daar schreef hij ook een boekje over: ‘Zomerreis van Oost-Azië naar Nederland met den Trans-Siberischen Spoorweg’. In 2000 is er een herdruk van dit boekje verschenen. Maar het avontuur bleef roepen. Hij had in zijn tijd in Japan al aan plannen gewerkt voor de haven van Shanghai en hij werd benaderd om een voorstel daarvoor te doen. Het zijne kwam als beste uit de bus en samen met zijn zestienjarige zoon ging hij in Shanghai aan de slag met het wegwerken van hinderlijke zandbanken in de Whangpoo-rivier. Dankzij zijn aanpak werd de haven van Shanghai veel beter bereikbaar.

Groots in Japan

Hoewel De Rijke in Nederland niet heel erg bekend is, is niet te onderschatten welke invloed hij heeft gehad in Japan en hoe bekend hij daar nog steeds is. Hij kreeg in Japan de waardering (en de kansen) die hij in Nederland zonder universitaire graad nooit gehad zou hebben. De Rijke oogstte veel waardering onder gewone mensen. Hun huizen liepen niet meer onder. De beter bereikbare havens en bevaarbare rivieren zorgden voor een betere economie. Dat werd ook zeer gewaardeerd en hij is dan ook meerdere keren onderscheiden. In Japan werd hij benoemd in de Orde van de Heilige Schat en tot ridder in de Orde van de Rijzende Zon. En ook in Nederland en België werd hij geridderd.

Standbeeld van De Rijke bij de haven in Colijnsplaat (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

Bekendheid nu

In Japan wordt De Rijke tot op de dag van vandaag vereerd. Een Japanse delegatie bezoekt elk jaar zijn graf in Amsterdam om er een krans te leggen en een shinto-ritueel uit te voeren. Hij is vereeuwigd in Japanse schoolboeken, wetenschappelijk lesmateriaal, films en toneelstukken. Vlakbij Nagoya staat een vier meter hoog bronzen standbeeld van De Rijke. Ook wordt hier jaarlijks een Johannis de Rijke roeiwedstrijd gehouden. In Colijnsplaat zijn er weinig zaken die nog aan De Rijke herinneren, maar toch ontvangt het dorp regelmatig Japanse toeristen. Vlakbij de Ooststraat, waar De Rijke geboren werd, staat een borstbeeld van De Rijke en op het havenhoofd staat een replica van het beeld uit Nagoya.